W polskiej literaturze akwarystycznej stosunkowo niewiele informacji znaleźć można na temat zachowań społecznych i struktury społecznej pielęgnic z jezior Malawi i Tanganika (np. (1), (2)). Zagadnienia te wyglądają różnie u różnych gatunków interesujących nas ryb. Często organizacja społeczna grupy pyszczaków polega na wytworzeniu liniowej hierarchii dominacji: przechodniej – osobnik A przepędza wszystkich innych członków grupy, osobnik B wszystkich członków grupy poza osobnikiem A, itd., osobnik Z przepędzany jest przez wszystkie inne osobniki, lub nieprzechodniej – osobnik A przepędza osobnika B, osobnik B osobnika C, lecz osobnik A nie dominuje nad osobnikiem C. Liniowa hierarchia dominacji cechuje również życie społeczne ryby z jeziora Malawi – pyszczaka złocistego Melanochromis auratus (Boulenger, 1897). Badania nad tym właśnie gatunkiem doprowadziły ostatnio jednego z belgijskich uczonych M.H.J. Nelissena do bardzo ciekawych wniosków (3), które chcemy przedstawić hodowcom i miłośnikom ryb pielęgnicowatych. Jeżeli parę ryb, hodowanych uprzednio w izolacji, umieścimy we wspólnym zbiorniku, to już po chwili zaczną one przyjmować postawy grożące i walczyć ze sobą. Zwycięzca tych walk dominować będzie nad osobnikiem pokonanym przez cały czas, gdy ryby przebywać będą razem. Taki sam stosunek zwierzchnictwa – podporządkowania, zostanie zapamiętany i będzie się utrzymywać nawet jeśli ryby rozłączymy na kilka dni i w tym czasie będą się one kontaktować z innymi osobnikami. Jeżeli w ten sposób sprawdzimy która z ryb jest dominująca w każdej możliwej parze wybranej z grupy osobników, bez trudu można ułożyć przypuszczalną hierarchię, która powinna istnieć, gdy wszystkie ryby wpuścimy razem do jednego zbiornika. Czy jednak rzeczywiście w grupie ustali się taka właśnie, przewidywana hierarchia? Okazuje się, że nie. Rzeczywiście w ciągu jednego lub dwóch dni autor prawie nie obserwował walk – każdy osobnik uciekał przed tymi, które były poprzednio dominujące wobec niego. Po tym jednak okresie pyszczaki rozpoczynały walki; istniejąca hierarchia załamywała się i powstawała nowa, trwała hierarchia, różna od poprzedniej. Zatem w życiu grupy muszą być jakieś mechanizmy czy czynniki, wpływające na organizację społeczną, które nie zależą tylko od indywidualnych cech ryb, mających decydujące znaczenie w ustalaniu dominacji gdy para zwierząt jest sama. Aby odpowiedzieć na pytanie jakie to są czynniki, autor wpuszczał do akwarium kilka pyszczaków, które „nie znały się” poprzednio i obserwował ich zachowanie. Początkowo ryby nie zwracały na siebie uwagi, po pewnym czasie jednak dochodziło pomiędzy nimi do konfliktów i ustalania hierarchii. Można tu wymienić kilka rodzajów typowych zachowań: – grożenie: wszystkie płetwy ryby grożącej są naprężone, – walka: dwaj przeciwnicy pływają jeden za drugim po obwodzie koła, – pościg: ryba dominująca szybko płynie za podporządkowaną, która ucieka, – hamowanie agresji: ryba podporządkowana nachyla ciało, co powstrzymuje osobnika dominującego od ataku. Pod koniec okresu ustalania się dominacji walki stawały się coraz rzadsze i zachodziły głównie między rybami, które zajęły później sąsiadujące miejsca w hierarchii. Ostatecznie ustalała się trwała struktura społeczna grupy; walki praktycznie kończyły się, a konflikty sprowadzały się jedynie do grożenia, pogoni, ucieczki i łagodzenia agresji. Trwała hierarchia w grupie pyszczaków złocistych nie jest jednak niezmienna. Zmiany zdarzają się i z reguły nie jest to tylko zamiana miejscami dwóch osobników sąsiadujących w hierarchii. Jeśli rybie powiedzie się uzyskanie nowego, wyższego miejsca, to jest ono wyższe o kilka pozycji. Zachodzi wtedy przetasowanie pozycji w całej grupie. Co ciekawe, liczba zachowań agresywnych każdej ryby zależy od jej pozycji w grupie – osobnik A najczęściej zachowuje się agresywnie, ponadto jego agresja najczęściej skierowana jest przeciwko osobnikowi B, który z kolei zachowuje się najbardziej agresywnie w stosunku do osobnika C itd. Dzięki temu, że każda ryba najbardziej „troszczy się”, o utrzymanie swojej pozycji względem najbliższego sąsiada w hierarchii, cała hierarchia jest stabilna przy minimalnym wkładzie energii każdego osobnika w jej trwałość. Wróćmy teraz do zadanego pytania: co takiego w życiu społecznym grupy pyszczaków powoduje, że hierarchia jest inna, niż można by to przewidywać na podstawie znanych stosunków dominacji – podporządkowania we wszystkich możliwych parach zwierząt tej grupy? Złożona analiza zachowań społecznych doprowadziła autora do wniosku, że często jeden konflikt w grupie wywołuje następny. Istnieją tutaj następujące możliwości: – osobnik x goni osobnika y, natychmiast po tym osobnik y goni osobnika z – osobnik x goni osobnika y, po czym natychmiast osobnik y jest przeganiany przez osobnika z – osobnik x goni osobnika y, a następnie osobnika z. Uczony zaobserwował także często pojawiające się sekwencje zdarzeń, w których osobnikami x, y, z były ciągle te same ryby. Zatem można powiedzieć, że oddziaływania agresywne między dwoma członkami grupy mogą przejawiać się pod wpływem innych zachowań agresywnych w grupie. Zjawiska tego rzecz jasna nie można zaobserwować jeśli rozważa się tylko stosunki między członkami odizolowanej pary. Jest zatem możliwe, że w grupie osobnik B dominuje nad osobnikiem C tylko dlatego, że C jest częściej przeganiany przez osobnika A i nie ma szansy na wzmocnienie swojej pozycji, choć gdyby znalazł się tylko w obecności osobnika B bez trudu byłby go pokonał. W grupie pyszczaków złocistych, ryby najważniejsze rangą prawie zawsze interweniują w rozpoczynającą się walkę pomiędzy dwoma innymi osobnikami (najczęściej zajmującymi sąsiednie miejsca w hierarchii). Osobnik najwyższy rangą – A, jeśli tylko sam w danej chwili nie walczy, zawsze przerwie walkę innych zwierząt przez przegonienie jednego z nich. Jeżeli nie zrobi tego osobnik A, to walkę przerwie osobnik B. Zatem tylko jeśli ryby najwyższe rangą nie mogą widzieć walki ryb niższych rangą, walka ta może dać wynik i doprowadzić ewentualnie do zmiany miejsc w hierarchii. W przeciwnym wypadku hierarchia pozostaje stabilna i zwierzę A nie musi wkładać większego wysiłku w utrzymanie swojej pozycji. Pomimo tego jednak, status osobnika A jest bardzo kosztowny. Jest on zawsze najbardziej aktywny w grupie i wkłada bardzo dużo energii w utrzymanie swojej pozycji. Jeśli, mimo zachowań stabilizujących hierarchię, zostanie „zdetronizowany”- to nie zajmuje miejsca B, lecz spada na znacznie niższą pozycję, czasem nawet Z. Jaka jest zatem korzyść posiadania statusu A w grupie, statusu – za który trzeba tak drogo płacić? Wydaje się, że tak jak jest często u innych zwierząt żyjących w podobnej organizacji społecznej, tylko osobnik A bierze udział w rozmnażaniu grupy, w zapładnianiu ikry (u M. auratussamica raczej wyjątkowo może posiadać status A). Próby zalotów do samic samców niższych rangą zawsze przerywane są przez osobnika dominującego. A zatem, pomimo wielkiego wkładu energii w utrzymanie pozycji osobnika najwyższego rangą, jest to pozycja bardzo wartościowa.
Literatura:
Dymek P. „O pielęgnicach z jezior Malawi i Tanganika.” Część III – Struktura „społeczna”. Akwarium 3/86 str. 71-74
Wiecheccy B. i K. „Endemiczne pielęgnice wielkich jezior Afryki” Rozdz. IV „Specjalizacje pokarmowe i rozrodcze oraz zachowania społeczne”. Wyd. ZG PZA, Chorzów 1986 str. 18-29.
Nelissen M. H. J. „Structure of the dominance hierarchy and dominance determining „group factors” in Melanochromis auratus (Piscus, Cichlidae).” Behaviour 94 (1-2), 1985 str. 85-107
Recenzował: dr Henryk Jakubowski
Strona używa ciasteczek (cookies). Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na używanie cookies, zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki. ..AkceptujRead More
Polityka prywatności & Cookies
Privacy Overview
This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may affect your browsing experience.
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.