Wielkie jeziora afrykańskie dostarczyły w ostatnich latach szereg pięknych pielęgnic nadających się do hodowli akwaryjnej. Jednym z nich jest Tanganika. Drugie co do wielkości jezioro Afryki. Powierzchnia jego wynosi 34 000 km², maksymalna głębokość 1 470 m, twardość wody około 16°n, pH 8,6 do 9,2. Jezioro to było przez długi czas w swej historii kompletnie izolowane i dlatego wytworzyły się tam liczne formy endemiczne. Na 134 gatunki pielęgnic aż 132 są endemiczne. Podobnie jak w jeziorze Malawi większość gatunków pielęgnic żyje w skalistym biotopie. Nie występują tu formy tak jaskrawo ubarwione jak w jeziorze Malawi. Barwy ryb są spokojniejsze, jakby pastelowe. Pomimo to ryby te są niemniej atrakcyjne, a gatunki z rodzaju Tropheus i Julidochromis są jednymi z najpiękniejszych gatunków hodowanych w akwariach. W przeciwieństwie do ryb z jeziora Malawi, które dorastają w akwariach do większych rozmiarów niż w naturze, ryby z jeziora Tanganika osiągają w akwariach około 40% wielkości naturalnej. Przyczyny tego zjawiska są jeszcze nieznane. Hodowla tych ryb w akwariach nie nastręcza większych trudności. Woda powinna być średnio twarda (16 do 20°n) o pH lekko zasadowym. Temperatura wody między 20 a 30°C. W wodzie miękkiej ryby przestają jeść, są osowiałe i po pewnym czasie giną. Podobnie jak dla ryb z jeziora Malawi należy zbudować w akwarium kryjówki z płaskich kamieni (najlepiej z łupków lub wapieni). Większość gatunków z Tanganiki nie uszkadza roślin i nie kopie w podłożu. Ryby są wszystkożerne, podobnie jak pielęgnice z jeziora Malawi. Należy tylko unikać częstego karmienia ich rurecznikami. Przekarmienie tym pokarmem może zniszczyć całą hodowlę. Nie wszystkie gatunki hodowane obecnie w akwariach są gębaczami. Większość składa ikrę w grotach między kamieniami i to przeważnie na stropie groty. Opieka nad potomstwem nie jest tak intensywna jak u innych gatunków pielęgnic; dorosłe ryby ograniczają się do pilnowania ikry oraz rewiru w najbliższym otoczeniu groty. Młode nie są nigdy wodzone przez rodziców, niemniej nie oddalają się zbytnio od groty rodzicielskiej. Podrastające młode są przez rodziców odpędzane Nie stwierdza się u młodych kanibalizmu, dlatego rodzice opiekują się młodymi różnej wielkości, pochodzącymi z różnych lęgów. Niektóre gatunki nłc zjadają też narybku innych gatunków, dlatego mogą być trzymane razem, nie przeszkadzając sobie wzajemnie w rozmnażaniu; np. w dużych zbiornikach mogą być trzymane razem: naskalniki (rodzaj Julidochromis) z księżniczką z Burundi (Lamprologus brichardi) oraz z rodzajem Telmatochromis (polska nazwa?). Wychów narybku jest łatwy. Młode rybki jedzą mątwika, larwy solowca, larwy oczlika, drobne rozwielitki, „Micromin” i „Tetramin”. A oto opis najczęściej spotykanych w akwariach gatunków: Rodzaj: Julidochromis – Naskalniki. Należą tu: 1. Julidochromis ornatus – naskalnik kędzierzawy 3. Julidochromis regani – naskalnik Hegana 4. Julidochromis transcriptus – naskalnik wężogłowy Ryby opisywane jako Julidochromis species okazały się lokalną formą transcriptus. Są to bardzo efektowne małe rybki o oryginalnym kształcie przypominające ryby czyszczące z raf koralowych (małe rybki żywiące się pasożytami skórnymi większych gatunków). Kształt ciała mają wydłużony, torpedowały, głowa przypomina do złudzenia głowę węża. Stąd niemiecka nazwa tego rodzaju „Schlangenkopfcichliden” co w dosłownym tłumaczeniu znaczy: wężogłowe pielęgnice. Ubarwienie wszystkich gatunków jest bardzo piękne, wprost nie można się zdecydować któremu z nich przyznać pierwszeństwo. Długość ciała waha się w naturze od 15 do 20 cm, w akwariach zwykle nie przekracza o ją 11 cm, a najczęściej dochodzą 6 do 8 cm. Największy złowiony w naturze okaz mierzył 22 cm i należał do gatunku J. ornatus. Była to z pewnością samica. Można tak sądzić dlatego, ponieważ rodzaj Julidochromis jest wyjątkiem wśród pielęgnic i samice tego rodzaju przekraczają często dwukrotnie wielkością samca. Zauważono to dopiero niedawno i dlatego w starszych publikacjach akwarystycznych autorzy podają, że samce są większe od samic, co jest oczywiście błędne. Zachowanie ryb też utwierdziło obserwatorów w błędzie, gdyż słabsze i mniejsze samczyki pilnują ikry i młodych podczas gdy wielkie i silne samice bronią rewiru. Nadto samice są stroną dominującą podczas zalotów. Początkowo z rozmnażaniem naskalników były pewne kłopoty, ponieważ przychówek był bardzo nieliczny. Jak się później okazało, młode ryby przystępując do tarła po raz pierwszy składają od 2 do 25 ziaren ikry. Liczba ta jednak ciągle wzrasta, tak że starsze ryby mogą składać około 150 szt. ikry, a w przypadku J. marlieri obserwowano mioty ponad 300 szt (Walter Matzanke z RFN 365 szt. 1974 r.). Akwaria dla naskalników nie powinny być zbyt małe, najlepiej około 40 litrów dla pary. Poziom wody nie musi być wysoki. Ważne jest urządzenie kryjówek z płaskich kamieni gdzie ryby będą składać ikrę. Rozpoczynając hodowlę należy zaopatrzyć się w większą liczbę osobników i obserwować, które ryby zajmują razem kryjówki. Są to pary. Rozpoznanie płci u dorastających rybek jest praktycznie niemożliwe. Poza tym trzymanie ryb w dużej ilości razem tłumi ich agresywność względem siebie. Posiadając dobraną parę trzymamy ją razem z potomstwem, które różni się wielkością, gdyż jak wspomniałem poprzednio ryby te nie uprawiają kanibalizmu. Odławiając podrośniętą młodzież najlepiej wybierać te osobniki, które są odpędzane przez rodziców. Odłowienie wszystkich młodych rybek pswoduje zwykle nieporozumienie małżeńskie, najczęśeiej kończące się śmiercią samczyka. Nie zawsze naskalniki żyją parami. Obserwowałem w swoim akwarium żyjąca zgodnie dwie samice z jednym samcem u Julidochromis ornatus. Takich trójek nie należy rozbijać, gdyż dają one liczne potomstwo Roślinność możemy trzymać dowolną, gdyż ryby nie kopią i nie uszkadzają roślin. Ikrę naskalniki składają na stropie groty. Ikra jest barwy ciemnozielonej. Wylęg następuje po dwóch dniach i przez następne osiem dni rybki przyczepione są do stropu groty za pomocą lepkiej wydzieliny „gruczołu głowowego”. Później zaczynają pływać, i co ciekawe, pływając dotykają brzuchem stropu groty. Starsze rybki pływają normalnie, ale zawsze starają się przywierać do stałych przedmiotów. Zdarza się, i to często, że dorosłe ryby pływają brzuchem do góry, oczywiście nie stale. Nie jest to u nich żadna anomalia, a tylko jedna z cech rodzaju. Były wypadki zabijania lub też leczenie przez hodowców tych „anormalnie” pływających ryb. Często też naskalniki pływają „na boku”. Oczywiście są to tylko chwilowe „ekstrawagancje” ryb.
OPIS POSZCZEGÓLNYCH GATUNKÓW.
1. Naskalnik kędzierzawy – Julidochromis ornatus (Fot. na 4 str. okł.) Ubarwieniem do złudzenia przypomina osobniki młode Ps. auratus. Zasadnicza barwa żółta do żółto-pomarańczowej oraz wzdłuż ciała przebiegają trzy czarne pasy. Dolny od wargi górnej poprzez oko prawie do nasady płetwy ogonowej; średni od górnej krawędzi oka do tylnej części płetwy grzbietowej; górny przebiega u podstawy płetwy grzbietowej. U nasady płetwy ogonowej znajduje się duża okrągła plama barwy czarnej. Płetwa grzbietowa i ogonowa niebiesko-czarno obrzeżone. Tęczówka oka zielona. Długość ciała w naturze do 2% cm, w akwarium 11 cm, najczęściej 7-8 cm. 2. Naskalnik Marliera – Julidochromis marlieri (Fot. na 4 str. okł.) Zasadnicza barwa ciała żółto-brunatna. Na tym tle szereg czarnych plam układających się we wzór przypominający szachownicę. Płetwy grzbietowi, odbytowa i ogonowa żółto-zielone z czarnymi plamami, obrzeżone niebiesko-czarną obwódką Tęczówka oka ciemnozielona. Długość w naturze około 15 cm, w akwariach 9-10 cm. Na czole u dużych samic występuje guz zbudowany z tkanki tłuszczowej podobnie jak to ma miejsce u garbacza (pielęgnicy chełmiastej) żyjącej w Kongo (Steatocranus casuarius).
Garbacz – Steatocranus casuarius
Naskalnik wężogłowy – Julidochromis transcriptus
Zasadnicza barwa bladożółta. Czarne plamistości podobnie rozmieszczone jak u poprzedniego gatunku. Tęczówka oka błyszcząco zielona. Forma okreśiana jako J. spec. posiada na bladożółtym tle pasy podobnie rozmieszczone jak u J. ornatus, ale są one w kilku miejscach przerywane. Najłatwiejszy do rozmnożenia ze wszystkich naskalników. Długość ciała w naturze 15 cm, w akwariach 8-10 cm. 4. Naskalnik Regana – Julidochromis regani
Na tle srebrzysto-żółtym, jakby platynowym występują cztery podłużne pasy, czyli o jeden więcej jak u Julidochromis ornatus. Płetwy błękitne, czarno obrzeżone. Tęczówka oka błyszcząco niebieska. Długość ciała w naturze 15 cm, w akjwariach około 10 cm.
Rodzaj: Lamprologus Należą tu m. in. drapieżne i duże ryby np.: L. elongatus, L. compressiceps. Ograniczę się do opisu dwóch gatunków małych rozmiarów, łagodnych, a zatem nadających się do hodowli w akwarium 1. Księżniczka z Burundi – Lamprologus brichardi
Lamprologus brichardi
Mała, delikatnie zbudowana rybka długości około 6 cm, o bardzo efektownym kształcie ciała. Płetwa ogonowa rozwidlona na podobieństwo ogona jaskółki, płetwy grzbietowa i odbytowa szpiczaste wydłużone. Zasadnicza barwa ciała pastelowo-różowa, pokryta jasno błyszczącymi punktami. Płetwy nieparzyste błękitnie obrzeżone. Tęczówka oka złota, czarno obrzeżona. Na pokrywie skrzelowej w tylnej jej części trójkątna granatowa plama. Od oka do tej plamy przebiega czarny pasek. Gatunek poligamiczny. Najlepiej trzymać jednego samczyka z kilkoma samiczkami. Samiec jest większy i posiada dłuższe zakończenie płetw nieparzystych. Tarło ma nieco odmienny przebieg niż u innych pielęgnic. Mianowicie samiec zapładnia ikrę równocześnie ze składaniem jej przez samicę, a nie jak u innych pielęgnic po złożeniu i przylepieniu ikry do kamienia. Często tarło odbywa się z kilkoma samicami równocześnie. Opiekę nad potomstwem sprawuje samica. Wodzenie potomstwa w dosłownym tego znaczeniu nie występuje. Ilość ikry dochodzi do 200 szt. Kanibalizm u młodych nie występuje. Ryby te nie zjadają narybku innych gatunków i można je trzymać razem z rybami z rodzajów Julidochromis lub Telmatochromis. 2. Lamprologus leleupi. Dorasta 8-10 cm. Ubarwienie cytrynowo-żółte. Tęczówka oka niebieska. Biologia rozrodu jak u poprzedniego gatunku.
Rodzaj: Telmatochraniis Należą tutaj: 1. T. caninus 3. T. vittatus 2. T. temporalis 4. T. bifrenatus Najczęściej spotykane w akwariach są T. temporalis i T. caninus. U Telmatochromis temporalis samiec dorasta do 10 cm, samica 8 cm. Kształtem ciała przypomina pielęgnicę chełmiastą (garbacza). Zasadnicza barwa szaro-brązowa do ochrowej. Czoło czarno mar mur kowane. Tęczówka oka ciemnoniebieska. Płetwa grzbietowa jasnoszara, jasnoniebiesko błyszcząco kropkowana. Płetwa ogonowa niebieska z czerwoną obwódką. Płetwa odbytowa niebieska. Samice posiada na ezole wydatny guz. Telmatochromis caninus (Fot. na 1 str. okł.) Dorasta do 12 cm. Charakteryzuje się wydłużonym kształtem pyska. Głowa w związku z tym przypomina psią. Starsze samce posiadają na czole wydatny guz. Zasadnicza barwa ciała czerwono-brązowa. Ciało pokryte granatowymi plamkami. Czoło czarno-mar murkowane. Tęczówka oka ciemnoniebieska Biologia rozrodu bardzo podobna do naskalników. Oba gatunki są znacznie płodniejsze niż naskalnfki. Składają do 500 szt. ikry. Oba gatunki, w dużych zbiornikach, mogą być trzymane w poligamii.
Rodzaj: Tropheus Należą tu dwa gatunki: 1. Tropheus moorii 2. Tropheus duboisi Są przedstawicielami pyszczaków i bywają marzeniem niejednego akwarysty. Piękne te ryby żyją w szeregu odmianach barwnych i są odpowiednikiem rodzaju Pseudotropheus z jeziora Malawi. Tropheus moorii – dorasta do 12 cm. Ubarwiony błyszcząco czarno. Przez środek ciała przebiega pomarańczowa obręcz. Obręcz ta z przodu i z tyłu posiada błyszczącą wiśniową obwódkę. Istnieją odmiany czysto czarne, pomarańczowe, żółte, niebiesko-czarne, zielonożółte. Ryby te są wysoko wyspecjalizowanymi gębaczami. Składają niewielką ilość ikry (od 7-15 szt.). Ikrę cechują ogromne rozmiary bo sięga 7 mm średnicy. Tarło odbywa się w wolnej toni wodnej. Ikra jest momentalnie chwytana przez samicę. Taniec godowy przebiega podobnie jak u rodzaju Pseudotropheus, z tą jedynie różnicą, że odbywa się nie na kamieniu, ale w wolnej przestrzeni wodnej. Podawany okres inkubacji gębowej 46 dni okazał się mocno przesadzony. Ryby noszą ikrę i młode w pysku około 20 dni. Przez kilka dni po wypluciu młodych samica wędzi potomstwo i udziela im schronienia w jamie gębowej. Tropheus duboisi Wielkość i biologia rozrodu jak u poprzedniego gatunku. Najefektowniej ubarwione są ryby młode. Na ciemnogranatowym tle występują błyszczące białe punkty. W miarę dorastania punkty te znikają, ryba szarzeje, aby przejść wreszcie w barwę matowo-brązową z białym poprzecznym pasem przez środek ciała. Artykuł ten oczywiście nie omawia wszystkich gatunków i każdy rok przynosi nowe odkrycia z tego jeszcze niezupełnie zbadanego jeziora