Terrarystyka
Antoni Żyłka
Oświęcim
JASZCZURKA ZWINKA I JEJ HODOWLA
Lacerta agilis, Linne agilis 1758
Jaszczurka zwinka, Lacerta agilis Linne 1758 należy do najpospolitszych w Polsce przedstawicieli rodziny Lacertidae. Gatunek ten ma dużą głowę, wyraźnie oddzieloną od reszty ciała, które jest masywne lecz zakończone długim i wysmukłym ogonem. Tarczki pokrywające głowę są dość duże i wyraźne oddzielone od siebie.
Jaszczurki te osiągają maksymalnie długość 22 cm. Ubarwienie ich jest bardzo zmienne. Samiec ma grzbiet barwy brunatnej lub żółtawo-brunatnej, a w porze godowej boki ciała są zielone. Wzdłuż grzbietu ciągną się dwa rzędy licznych plamek z białym obrąbkiem. Spód ciała jest białawy lub jasnoszary. W okresie godowym podgardle, szyja i część głowy są mocno zielone. Samica ma grzbiet barwy szarej lub brunatnej. Pasy grzbietowe są podobne jak u samca. Spód ciała jest szary lub białawy.
Jaszczurka zwinka zamieszkuje bardzo duży obszar geograficzny. Na wschód sięga do Ormiańskiej SSR w Azji, a na zachodzie do środkowej Francji. Na północy osiąga południową Anglię, Danię i Szwecję, a na południu północną część Półwyspu Bałkańskiego. Polskę zamieszkuje rasa nominalna Lacerta a. agilis Linne, 1758 zamieszkująca Europę środkową i południową oraz część Europy północnej.
Spotkać ją można w miejscach suchych i silnie nasłonecznionych. Często występuje na brzegach lasów sosnowych czy polanach leśnych, na wrzosowiskach i wśród krzaczastej rośliności. Występuje też na nasłonecznionych stokach pagórków. W okolicach miast żyje wśród rumowisk. W górach dochodzi do wysokości 1.000 m npm. Często przebywa w pobliżu nor gryzoni, gdzie potrafi szybko się schować w razie niebezpieczeństwa. Sama może również kopać jamy w lekkiej glebie. Poza tym wykorzystuje jako kryjówki szczeliny skalne, stare nory czy zwały kamieni. W Jaroszowcu Olkuskim spotykałem zwinki błyskawicznie kryjące się pod starymi pniakami lub pod młodymi sosnami. Często ich kryjówki znajdują się również pod krzakami jałowca, co doskonale chroni je przed różnymi wrogami. Takie kryjówki spotykałem w Rycerce Górnej w Beskidzie Żywieckim.
Przedstawiciele tego gatunku są niezwykle ruchliwi. W słoneczne dni poruszają się szybko wężowymi ruchami. Zwinki są również aktywne w dni po ciepłym deszczu. W parku nad Sołą w Oświęcimiu, gdzie gady te są dosyć liczne, w południe w czasie deszczu nie spotykałem żadnego osobnika.Z chwilą gdy deszcz ustał i zaświeciło słońce od razu kilka osobników wyszło z kryjówek. Zwinki są bardzo przywiązane do miejsca, w którym żyją. Z reguły przedstawiciele tego gatunku mają ściśle ograniczone rewiry, od których nie oddalają się i na których nie tolerują innych osobników (najczęściej jest to przestrzeń kilku metrów kwadratowych). Takie zwyczaje obserwowałem w Jaroszowcu Olkuskim u osobników żyjących w lesie sosnowym. Czasem występuje ona w licznych koloniach (np. w parku nad Sołą w Oświęcimiu). Na terenie przez nią zamieszkiwanym znajdują się również najczęściej kryjówki, w któr”ych jaszczurka może się błyskawicznie ukryć w razie niebezpieczeństwa.
W okresie wiosennym i letnim zwinka jest aktywna cd wczesnego rana do popołudnia, chociaż w czasie największego upału w południe czasem chowa się w kryjówkach. Aktywność jej zależy wyłącznie od temperatury i w chłodne lub deszczowe dni siedzi ukryta w kryjówkach.
Jaszczurki te są niezwykle żarłoczne. Na pokarm ich składają się głównie szarańczaki, muchy i chrząszcze, a w okresie wzmożonej aktywności nie gardzi żadnym ruszającym się łupem (pająki, małe jaszczurki, małe węże, a nawet młode gryzonie – Młynarski, 1971). Szczególnie pasjonująca jest obserwacja polowania zwinek na małe, ruchliwe zwierzęta (np. pająki), kiedy potrafią one uganiać się za ofiarą po całym terrarium. Można też u niej obserwować kanibalizm. Zdobycz łapie najczęściej przy nagłym wyrzucie głowy lub całego ciała. Ofiarę zjada w całości, ale najpierw miażdży ją ząbkami osodzonymi na silnych szczękach. Często kręci wtedy głową, ocierając ofiarę o kamienie czy kawałki kory.
Okres godowy zaczyna się wczesną wiosną (u nas koniec kwietnia). Samce przybierają wtedy wspaniałą szatę godową – intensywną zielonoszmaragdową barwę podgarla. Zieleń na bekach ciała jest wtedy również bardziej intensywna. Samce w okresie godowym cechują się szczególną aktywnością i agresywnością, a w czasie spotkania rywala dochodzi do walki godowej. Wynik tych walk jest zależny cd wielkości konkurentów. Jeśli ich wielkość jest równa wynikiem może być jedynie utrata ogona przez jednego z samców. Jeśli natomiast różnica wielkości jest duża, okaz mniejszy z reguły ucieka. Agresywność zwinek w tym okresie jest doskonale widoczna w niewoli, gdzie okazy takie atakują wtedy palec czy przedmiot włożony do terrarium.
Samica składa jaja w końcu maja lub na początku czerwca (w zależności od warunków klimatycznych i termicznych). Jaja składa w jamce o głębokości kilku cm wygrzebanej w miękkiej piaszczystej ziemi. Liczba złożonych jaj wynosi 5 do 15. Skorupka jest miękka, kształt owalny. Po złożeniu jaj samica zagrzebuje jamkę. Rozwój zarodków trwa około 6 tygodni.
Młode wylęgają się w sierpniu lub na początku września. Od razu są żwawe i bardzo żarłoczne. Rosną stosunkowo szybko, a po dwóch latach zdolne są do rozrodu. Dorosłe od połowy sierpnia tracą apetyt oraz znika ubarwienie godowe samców. Na sen zimowy zagrzebują się w norach, pod wykrotami lub w szczelinach skalnych. Często zimują gromadnie z innymi gatunkami gadów.
Do naturalnych jej wrogów należy przede wszystkim gniewosz plamisty, poza tym łaski, lisy, jeże i borsuki. Szczególnie groźne w tępieniu jaszczurek są zdziczałe koty. Również ptaki (zwłaszcza drapieżne i wronowate) chętnie na nie polują.
Jaszczurka zwinka doskonale nadaje się do hodowli. Według Wehnera (1966) terrarium do jej hodowli powinno mieć wymiary 70x35x30 cm. W tak dużym terrarium można z powodzeniem stworzyć „miniaturę” jej naturalnego biotopu. Podłoże stanowi mieszanina piasku i torfu. W kilku miejscach należy zostawić wolne piaszczyste i żwirowate płaszczyzny, gdzie jaszczurki chętnie plażują na słońcu lub pod promiennikiem. Do takiego pomieszczenia można włożyć kilka płyt kamiennych, odłamek pniaka lub kawałki kory, by jaszczurki mogły wyszukać sobie kryjówki. W kilku miejscach można ułożyć poduszeczki mchów. Jako szata roślinna nadają się tu małe krzewy jeżyn i bluszczu. Oczywiście w terrarium musi być umieszczone naczynie z wodą, która powinna być codziennie zmieniana. Temperatury w ciągu dnia należy utrzymywać na poziomie 23°C, natomiast w jednym miejscu podłoża temperatura powinna wynosić 25-35°C, co można uzyskać za pomocą kabla grzejnego wmontowanego w podłoże lub promiennika podczerwonego. W nocy temperaturę należy nieco obniżyć. Dobrze jest w ciepłe letnie dni poddać jaszczurki bezpośredniej kąpieli słonecznej, umieszczając terrarium na balkonie lub w ogrodzie (Nitzke, 72). Pokarm jej stanowią w niewoli przede wszystkim szarańczaki, mączniaki, muchy i pająki, larwy mklika mącznego, stonogi. W mojej hodowli podawałem jaszczurkom również małe dżdżownice oraz kawałeczki mięsa na pincecie (okazom dłużej przebywającym w hodowli). Pamiętać przy tym należy o urozmaiceniu pokarmu. Przy podawaniu jej pokarmu jednostronnego często dochodzi do schorzeń przewodu pokarmowego (Wehner, 1966), które mogą prowadzić do śmierci zwierząt. W okresie zimowym powinno się zapewnić zwinkom odbycie snu zimowego, podobnie jak w przypadku innych gadów krajowych.
Zwinka jest doskonałym materiałem do obserwacji rozrodu i wychowu młodych. Złożone przez samicę jaja można inkubować w rójny sposób. Bardzo prostą metodę opisał M. Młynarski (1971), a polega ona na umieszczeniu jaj w specjalnej wylęgarce. Na dno naczynia (np. doniczki) daje się warstwę żwiru, a na niej umieszcza się warstwę piasku zmieszanego z torfem, w której umieszcza się jaja. Od góry przykrywa się takie urządzenie szklanym kloszem. W swojej hodowli uprościłem to jeszcze bardziej. Jaja złożone niemal jednocześnie przez dwie samice umieściłem w uproszczonych inkubatorach. Stanowiły je szklanki wypełnione w 2/3 mieszaniną piasku i torfu, która była co kilka dni lekko zwilżana wodą. W jednym „inkubatorze” zostało umieszczonych 3-4 jaj bezpośrednio na podłożu, bez przykrywania ich ziemią. Szklanki zostały przykryte szybkami, a nad nimi znajdowała się żarówka, która była włączana tylko w południe. Temperatura utrzymywała się w granicach 23-25°C. Po około 4 tygodniach od umieszczenia jaj w tych „inkubatorach” wylęgły się pierwsze młode jaszczurki o przeciętnej długości ciała około 4 cm. Tak krótki okres inkubacji był prawdopodobnie spowodowany tym, że jaja nie zostały znalezione od razu po złożeniu (w terrarium zostały ukryte przez samice pod krzakami trawy).
W sumie na 18 złożonych jaj wylęgło się 15 młodych. Małe jaszczurki karmiłem „płanktonem” łąkowym” oraz najmniejszymi mącznikami. Od razu po wylęgu były bardzo ruchliwe i łapczywie atakowały podawany pokarm.
Fot.autor
Literatura:
Nietzke G., 1972: Die Terrarientiere. Band 2
Młynarski M^ 1971: Nasze gady. PZWS, Warszawa str. 177
Wehner W., 1966: Kleine Terrarienkunde. Urania-Yelrag, Leipzig-Jens-Berlin, stron 121
|