Prof. dr K. Demel pisze: „W środowisku zarośli mangrowych, zasiedlonych głównie przez czyścicieli i drapieżców, bardziej niż na jakimkolwiek innym terenie jednoczy się świat morski ze światem lądowym. Przyroda stworzyła tu niezwykłe siedlisko kompleksowe i mieszane, szczególnie nadające się dla prób dokonywujących się nad przystosowaniem życia morskiego do warunków lądowych i odwrotnie”.
Taki obraz spotykany jest najczęściej przy ujściach rzek, gdzie następuje mieszanie się wody słodkiej i słonej. Zasolenie nie jest stałe, gdyż zależy od prądów i pływów i wzrasta w miarę zwiększania się odległości od brzegu. Namorzyny (mangrowe) są więc środowiskiem bardzo zmiennym, w którym spotykamy przedstawicieli fauny tak słodkowodnej jak i morskiej, a także dużą grupę gatunków specyficznych tylko dla tego środowiska. Ryby tych obszarów dcbrze czują się w wodzie o pełnym zasoleniu, lecz mogą też bez szkody dla zdrowia okresowo przebywać w wodzie słodkiej, najlepsza jednak dla nich jest woda o zasoleniu niepełnym. Młode okazy są bardziej odporne na niskie zasolenie niż dorosłe, ale wszystkie wykazują stosunkowo niewielką wrażliwość na chemiczne i fizyczne zmiany zachodzące w środowisku.
Akwarium, w którym mamy zamiar przetrzymywać ryby słonawowodne, musi być, podobnie jak akwarium dla ryb morskich, wykonane z materiałów odpornych na działanie soli. Przed omówieniem dekoracji jego wnętrza posłużę się raz jeszcze opisem profesora Demela:
„Obraz tych zarośli jest dobrze znany wszystkim, którzy choć jeden raz znaleźli się u tropikalnych brzegów morskich. Od strony morza i podczas przypływu roślinność ta ma postać ciemnozielonej ściany gęsto obok siebie skupionych koron drzew, wyrastających jakby wprost z wody. Dopiero przy odpływie i z bliska widoczne są pnie, skłębione gałęzie i osobliwe zwłaszcza korzenie. Zespół namorzyn utworzony jest z drzew i krzewów należących do różnych rodzin (Rhizophoraceae, Verbenaceae, Myrsinaceae itd.), przystosowanych jednak do życia na gruntach słonych lub słonawych, błotnistych, okresowo zalewanych wodą.
Dominujący i najbardziej typowy w tym zespole rodzaj Rhizophora, znany w kilku gatunkach, wyróżnia się przede wszystkim swymi szczudłowatymi, powietrznymi korzeniami, ukośnie wyrastającymi wprost z pnia i szeroko się rozchodzącymi. Przystosowanie takie służy do utrzymywania drzew na gruntach grząskich oraz chroni je przed nadmiernymi uderzeniami fal. Z racji takiej budowy korzeni Rhizophora wśród całego zespołu namorzyn często pierwsza wysuwa się w morze, tworząc zewnętrzny pas roślinności, bezpośrednio graniczącej z przestrzenią wodną. Za nią dopiero, w zaciszniejszych miejscach, w środowisku bardziej ustalonym, rosną inne namorzyny, reprezentowane przez rodzaje Sonneratia, Avicenia, Aegiceras itd., w mniejszym już stopniu przystosowane do wytrzymywania naporu morza”.
Korzenie roślin mangrowych
Przy urządzaniu akwarium słonawowodnego istnieje więc ogromna możliwość wykazania się pomysłowością i zdolnościami dekoratorskimi. Nie stwarza tu problemu brak odpowiednich materiałów, jak w wypadku urządzania zbiornika dla ryb koralowych, ponieważ posługiwać się będziemy przede wszystkim korzeniami drzew. Powinny to być korzenie drzew liściastych, które kilka lat leżały w czystej wodzie. Przed włożeniem ich do akwarium muszą być jeszcze gotowane przez około pół godziny w nasyconym roztworze soli. Gdy dekoracja jest już wykonana, a akwarium napełnione wodą, musimy odczekać kilkanaście dni, aby sprawdzić czy korzenie nie pleśnieją i nie powodują mętnienia wody. Jeżeli okaże się, że wszystko jest w porządku można dodać jeszcze nieco roślin. Dość dobrze (w wodzie o niepełnym zasoleniu utrzymuje się nurzaniec i mech jawajski.
Woda może mieć zasolenie od 5 do około 2O‰, w zależności od tego w jakim wieku są ryby, a temperaturę 24-26°C. Można przyjąć zasadę, że wraz z wiekiem zwiększamy zasolenie. Na ogół ryby pochodzące z wód słonawych przywożone są w wodzie słodkiej i dlatego, przed wpuszczeniem ich do akwarium ogólnego, muszą być przetrzymane przez kilka tygodni w oddzielnym zbiorniku, w którym, stopniowo zwiększamy zasolenie. Do przygotowania wody odpowiedniej dla naszych celów używamy takich samych zestawów soli jak przy akwarium morskim, lecz ze względu na mniejsze zasolenie możemy zrobić jej kilkakrotnie więcej niż wynosi ilość podana na opakowaniu i w instrukcji.
Akwarium słonawowodne ma w chwili obecnej w naszym kraju większe szansę rozwoju niż akwarium morskie, gdyż możemy z powodzeniem posługiwać się naturalną wodą pochodzącą z Bałtyku. Zasolenie jej wynosi około 8‰ i łatwo je w razie potrzeby zmniejszyć przez dodanie wody destylowanej, a gdy chcemy osiągnąć wyższe stężenie soli, to wystarczy po prostu straty w akwarium powstające w wyniku parowania uzupełnić wodą bałtycką.
Najbardziej znane gatunki ryb z wód słonawych należą do rodziny Monodactylidae. Monodactylus argenteus jest rybą bardzo wytrzymałą i mało wybredną jeżeli chodzi o pokarm. Podobny do niego, lecz posiadający znacznie większe płetwy jest Monodactylus sebae, spotykany w akwariach raczej rzadko. Oba te gatunki są łagodne i pomimo niezbyt urozmaiconego ubarwienia bardzo dekoracyjne, ponieważ żyją w stadach i odznaczają się dużą ruchliwością. Nie atakują na ogół innych, nawet znacznie słabszych od siebie ryb. Bardzo ładnie wyglądają w połączeniu z rybami z rodziny Scatophagidae, które mają podobne usposobienie i wymagania pokarmowe, ale potrzebują więcej pokarmu roślinnego. Wydaje się, że obecność ryb z rodziny Monodactylidae znacznie zwiększa ich ruchliwość. Takie mieszane stado jest w ciągłym ruchu i wygląda niezwykle efektownie.
Występowanie ryb z rodziny Monodactylidae
Monodactylus argenteus Monodaclylus sebae
Występowanie ryb z rodziny Scatophagidae Scatcphagus argus
Zupełnie inne usposobienie mają rybki z rodziny Tetraodontidae, które są bardzo powolne, można więc trzymać je w akwarium o niewielkich rozmiarach. Dzięki temu iż łatwo się oswajają, mogą być trzymane razem z rybami żerującymi szybko. Karmi się je wtedy w ten sposób, że należy po podejściu do akwarium chwilę poczekać i gdy ryby podpłyną do miejsca karmienia wkładać każdej z nich do pyszczka pokarm, a dopiero gdy się najedzą, wrzucić do akwarium pożywienie dla pozostałych ryb
Występowanie ryb z rodziny Tetraodontidae,rodzaj TetraodonTetraodon fluviatilis
W zbiorniku ogólnym mogą przebywać również molinezje szerokopłetwe (rodzina: Poeciliidae) i dość dobrze u nas znane półdzióbki karłowate (rodzina: Hemirhamphidae), gdyż interesuje je przede wszystkim pokarm pływający na powierzchni wody, tak że nie dochodzi do konkurencji pokarmowej z rybkami warstwy środkowej i dennej.
Występowanie ryb z rodziny Poeciliidae Molinezja szerokopłetwa – Mollienisia latipinna Występowanie ryb z rodziny Hemirhamphidae, rodzaj Dermogenys Półdzióbek karłowaty Dermogenys pusillus
W podobny sposób żeruje rybka Anableps tetrophtalmus z rodziny Anablepidae. Pływa ona zawsze tuż pod powierzchnią i poluje na owady unoszące się nad wodą oraz drobne zwierzęta żyjące w górnej jej warstwie. W związku z tym oko jej ma bardzo interesującą budowę; górna jego część wystaje nad powierzchnię i wygląda zupełnie inaczej niż część dolna, służąca do patrzenia w wodzie.
Występowanie ryb z rodziny Anablepidae Anableps tetrophthalmus
Wielkimi amatorami owadów są również ryby z rodziny Toxotidae, a polują na nie w ten sposób iż za pomocą wystrzykiwanych z pyszczka kropli wody strącają je z liści roślin rosnących nad brzegiem
Występowanie ryb z rodziny Toxotidae Toxotes jaculatrix
Szczyt doskonałości w przygotowaniu do życia wśród zarośli mangrowych osiągnęła rodzina Periophthalmidae. Ryby do niej należące, zwane poskoczkami opanowały nawet środowisko nadwodne, gdyż przez pewien czas mogą przebywać bez wody i potrafią zręcznie skakać po brzegu, a także bardzo sprawnie wspinać się na gałęzie roślin. Jedzą chętnie różne bezkręgowce, ale ulubionym ich pokarmem są owady, na które polują na brzegu. W akwarium musimy stworzyć im możliwość przebywania nad wodą. W tym celu tak umieścić należy korzenie drzew aby częściowo wystawały nad powierzchnię lub zbudować wysepki z kamieni. Poskoczki mają bardzo wojownicze usposobienie i zazdrośnie strzegą swoich rewirów, dlatego też liczba stanowisk nad powierzchnią wody musi być większa od liczby ryb.
Występowanie ryb z rodziny Periophthalmidae Poskoczek – Periophthalmus koelreuteri
Spokrewnione z nimi są małe, jaskrawo ubarwione rybki z rodzaju Brachygobius (rodzina: Gobiidae). Hodowla ich jest łatwa, lecz muszą być trzymane oddzielnie lub z takimi zwierzętami, które nie żerują na dnie.
Występowanie ryb z rodziny Gobiidae, rodzaj Brachygobius Babka złota – Brachygobius xanthozona
Nawet ten krótki opis środowiska i niektórych gatunków w nim żyjących pozwala zorientować się jak ciekawe może być akwarium słonawowodne i jak bardzo może wzbogacić nasze doświadczenia dzięki temu, że różni się tak wyraźnie zarówno od akwarium słodkowodnego jak i morskiego.