Należący do rodziny Alismataceae rodzaj Echinodorus Rich. jest szeroko rozprzestrzeniony w ciepłych strefach nowego świata *). Według Rataja (1975) znanych jest 47 gatunków, które zasiedlają środowiska wodne i podmokłe brzegi zbiorników wodnych. Ze wzglądu na dekoracyjny wygląd wiele gatunków żabienic zostało zaadoptowanych dla potrzeb akwarystyki. Większość z nich hodowana jest w akwariach w USA, Holandii, Republice Federalnej Niemiec i Niemieckiej Republice Demokratycznej. W Polsce szerszą popularność zdobyły tylko niektóre, łatwiejsze w hodowli gatunki.
Żabienice należą niewątpliwie do najbardziej ozdobnych roślin akwaryjnych. Żywozielony kolor i efektowny pokrój ogólny sprawiają, że znakomicie nadają się one do akwariów dekoracyjnych. Ze względu na barwę, rośliny te są szczególnie efektowne gdy zestawić je gatunkami o ciemnozielonym lub brązowym zabarwieniu liści. Echinodorus austroamericanus, E. latifolius i E. ąuadricostatus korzystnie prezentują się zwłaszcza w przedniej części zbiornika, na tle ciemniej zabarwionych liści zwartek (np. Cryptocoryne becketti, C. petchii) lub gdy są posadzone na niewielkich tarasach. Natomiast E. tenellus znakomicie nadaje się do sadzenia na najbardziej wysuniętych do przodu partiach dna akwarium, gdzie we właściwych warunkach tworzy podwodne „łączki” E. horizontalis, E. amazonicus i pozostałe większe gatunki najkorzystniej prezentują się gdy są hodowane jako pojedyncze, duże egzemplarze wśród innych, drobniejszych roślin. Liście prawidłowo pielęgnowanych, dużych okazów żabienic są ulubionym miejscem składania ikry przez niektóre ryby (np. skalary i paletki).
Ogólne zasady prawidłowej hodowli są podobne dla wszystkich żabienic. Niezbędna jest gruba warstwa podłoża, złożonego z gruboziarnistego piasku, z dodatkiem gliny. Rośliny nie znoszą przesadzania, które z reguły ciężko odchorowują. Z tego też względu duże, silnie korzeniące się egzemplarze dobrze jest hodowaćw doniczkach lub innych naczyniach.Większość gatunków wymaga dość silnego światła. Ponieważ jednak liście łatwo pokrywają się glonami i stają się przez to znacznie mniej dekoracyjne, należy unikać zbyt silnego oświetlania światłem naturalnym czy żarówkami. Szczególnie godne polecenia są świetlówki, których światło nie wywołuje tak silnego rozwoju glonów. Niezbędną ilość światła najlepiej ustalić doświadczalnie. Dodatkową metodą walki z glonami mońe być pielęgnacja w tym samym zbiorniku ryb glonożernych.
Optymalna temperatura wody dla hodowli większości gatunków żabienic wynosi 20-25°C. Woda powinna być miękka lub średnio twarda. Należy unikać wody bardzo miękkiej i bardzo twardej. Dla prawidłowego wzrostu roślin niezbędna jest okresowa, częściowa wymiana wody w zbiorniku.
W warunkach naturalnych żabienice z reguły wyrastają ponad lustro wody, gdzie wytwarzają kwiatostany. Taka hodowla jest jednak możliwa tylko w paludariach, oświetlonych silnym światłem, słonecznym. Istotny wpływ na wytwarzanie części nadwodnej ma także długość dnia – czas oświetlania (ryc. 1). W akwariach w zasadzie hoduje się formy podwodne, które są bardziej dekoracyjne i nie rozrastają się tak jak formy nadwodne.
W swojej ojczyźnie żabienice kwitną i wytwarzają nasiona. Jest to ich zasadniczy sposób rozmnażania, a tylko dodatkowo rozmnażają się wegetatywnie. Uzyskanie nasion w naszym klimacie jest jednak możliwe tylko w ogrzewanych paludariach. W akwarystyce rośliny rozmnaża się z reguły wegetatywnie.
Możliwe są następujące sposoby rozmnażania wegetatywnego (Muhlberg 1977):
1. Poprzez rozłogi (ryc. 2). W ten sposób rozmnażają się Echinodorus tenellus, E. quadricostatus, E. Iatifolius, E. austroamericanus i E. angustifo- lius. 2. Poprzez dzielenie kłącza. Sposób ten stosowany jest rzadko i tylko jako dodatkowa metoda rozmnażania trudnych w hodowli gatunków. Kłącza są wytwarzane przez stare, dobrze ukorzenione egzemplarze roślin, rosnące dłuższy czas (kilka lat) bez przesadzania. Można je wydobyć z podłoża podczas generalnego czyszczenia zbiornika, połączonego z całkowitym, przesadzaniem roślin. Wydobyte z podłoża kłącza rośliny należy pozostawić pływające pod powierzchnią wody, w dobrym oświetleniu. Po pewnym czasie na powierzchni kłącza wyraźnie zaznaczą się pączki śpiące, z których następnie rozwiną się młode rośliny. Nie należy ich odrywać od starego kłącza, a tylko podzielić kłącze na odcinki, z których każdy ma jedną młodą roślinę. Kawałki kłącza z młodymi roślinami sadzimy w podłożu w dobrze oświetlonym miejscu. Metoda ta nie nadaje się do rozmnażania gatunków o niewielkich rozmiarach (E. tonellus, E. quadricostatus )
Ryc 1. Wytwarzanie form podwodnych i nadwodnych przez Echinodorus berteroi oraz E. parviflorus w zależności od długości dnia
wg Mühlberga
3. Poprzez młode rośliny rozwijające się na zanurzonych pędach kwiatostanowych. W warunkach hodowli akwaryjnej rośliny wytwarzają pędy kwiatostanowe, które nie wyrastają jednak ponad powierzchnię wody i nie tworzą normalnych kwiatów. Na nich rozwijają się młode rośliny potomne. Nie należy ich odcinać, a tylko przygiąć pęd kwiatostanowy do podłoża (np. kamieniem). Młode rośliny potomne odciąć można dopiero wtedy, gdy się dobrze ukorzenią i osiągną wysokość kilkunastu centymentrów. W ten sposób rozmnaża się w akwarystyce Echinodorus amazonicus, E. aschersonianus, E. bleheri, E. cordifolius, E. grisebachii, E. horemanii, E. horizontalis, E. major, E. osiris i E. parviflorus.
Osobnym zagadnieniem jest sprawa przynależności gatunkowej posiadanych przez akwarystów roślin. Nie jest to niestety zagadnienie łatwe do rozwiązania.
Ryc. 2. Schemat przedstawiający wygląd i sposób wytwarzania rozłogów przez: a – nurzańce (Vallisneria sp. ), b – żabienice (Echinodorus sp. )
wg Mühlberga
W naszym kraju najczęściej hoduje się żabienice amazońską (E. amazonicus), żabienice delikatną (E. tenellus), żabienice poziomą (E. horizontalis) i Echinodorus ąuadricostatus. Wszystkie te gatunki są dobrze znane bar dziej zaawansowanym akwarystom. Najprostszym sposobem poznania nazwy posiadanych roślin jest dokładne informowanie się przy ich zakupie. Należy jednak pamiętać, że wiele nazw handlowych nie jest nazwami naukowymi, a często poszczególne gatunki są błędnie nazywane przez firmy importujące i sprzedawców. Fakt, że rośliny hodowane w akwariach z reguły nie wytwarzają kwiatów i nasion niezwykle utrudnia ich oznaczanie. Dodatkową trudnością jest duża zmienność kształtów liści i ich rozmiarów pod wpływem warunków hodowli. Dla akwarysty najważniejszą rzeczą jest jednak nie nazwa, ale sposób pielęgnacji i rozmnażania posiadanych roślin.
Jeżeli rosnące w prawidłowych warunkach żabienice nie przekraczają wysokości kilkunastu centymetrów, to prawdopodobnie mamy do czynienia z którymś z drobniejszych gatunków (E. austroamericanus, E. latifolius, E. ąuadricostatus, E. tenellus). Tylko E. angustiofolius może mieć dłuższe liście (do około 30 cm), ale są one wstęgowate, podobne w pokroju do podwodnych liści strzałki (Sagittaria). Wszystkie te gatunki rozmnażają się poprzez rozłogi (ważna cecha rozpoznawcza) i z wyjątkiem E. angustifolius znakomicie nadają się do sadzenia w przedniej części zbiornika. Niezbędnym warunkiem dobrego ich wzrostu jest duża ilość światła, którą najlepiej ustalić doświadczalnie. W zbyt silnym oświetleniu rośliny szybko pokryją się warstwą glonów, przy zbyt małej ilości światła są wątłe i wolno rosną.
Echinodorus portalegrensis
Fot. B. Ziarko
Jeżeli rośliny rosnące w podanych wyżej warunkach wytwarzają silne i dłuższe niż kilkanaście centymetrów liście, to mamy do czynienia z którymś z większych gatunków. W takiej sytuacji należy pielęgnowanym okazom pozostawić dużo miejsca do rozwoju i nie przesadzać ich częściej niż co kilka lat.
Rozmnażanie jest możliwe poprzez młode rośliny potomne, wytwarzające, się na zanurzonych pędach kwiatostanowych. Tak hodowane osobniki z biegiem czasu bardzo się rozrastają i stanowią wielką ozdobę akwarium. Niezbędnym warunkiem dla ich prawidłowego wzrostu jest dostateczna ilość miejsca (obszerny zbiornik, nie za wiele innych roślin). Podłoże pod dużymi, długo rosnącymi okazami należy zasilać 2-3 razy w roku niewielkimi kawałkami gliny, wsuwanymi delikatnie pod korzenie rośliny.
Podane wyżej ogólne wskazówki są w zasadzie wystarczające dla prawidłowej hodowli żabienic. W miarę jej prowadzenia akwarysta będzie zdobywał własne doświadczenia, dostosowane do lokalnych warunków. Liczba sprowadzanych do naszego kraju gatunków żabienic będzie niewątpliwie wzrastać. Można mieć nadzieję, że zostaną one rozmnożone i będą coraz popularniejsze. Ze względu na swoje właściwości w pełni na to zasługują.
______________ *)Podawana z obszaru Polski (Szafer, Kluczyński, Pawłowski 1976),jako Echinodorus ranunculoides (L. ), żabienica jaskrowata należy obecnie do rodzaju Baldellia Parl.
LITERATURA.
MUhlberg H., 1977: Vermehrung der Aąuarienpflanzeru Urania Verlag, Leipzig-Jena-Berlin.
Rataj K., 1975: Revizion of the genus Echinodorus, Studie CSAV c. 2, Academia, Praha.
Szafer W.,Kluczyński S., Pawłowski B., 1976: Rośliny polskie, PWN, Warszawa.