Ze względu na budowę i sposób bycia do jednych z najbardziej interesujących ryb egzotycznych należy niewątpliwie skalar (Pterophyllum scalare – żaglowiec, ryba księżycowa). Ojczyzną tej pięknej, majestatycznej i jakże urzekającej rybki jest środkowa Amazonka i jej dopływy, gdzie występuje gromadnie w przybrzeżnych, zarośniętych zatoczkach. Interesująca jest również historia udomowienia skalarów. Pierwsze wzmianki o nich ukazały się drukiem w 1823 r. Jednak dużo czasu upłynęło, zanim uzyskano żywe egzemplarze rybek. Różni hodowcy, miłośnicy akwarystyki i agenci firm akwaryjnych przemierzali wody Amazonki, a cudowna rybka „liść” – jak ją wówczas nazywano – nie trafiała w zastawione sieci. Dopiero w 1909 r. udało się odkryć gromadki skalarów, gdyż łoskot kół statków i smary zanieczyszczające Amazonkę, zmusiły je do ukrywania się w przybrzeżnych zaroślach i zatoczkach. Zresztą i dziś skalary potrzebują spokoju, czystej i bogatej w tlen wody. W wodach Amazonki skalary żyją wśród trzciny, gdzie polują na mały narybek i larwy owadów. Warunki w jakich skalary przebywają wywarły decydujący wpływ na ich kształty. Aby mogły się wślizgiwać pomiędzy trzcinę, ciało ich przybrało formę spłaszczoną, a płetwa grzbietowa i odbytowa wydłużyły się w górę i w dół. Dlatego też skalary mają tak rzadko spotykany kształt, który uzupełnia ubarwienie w postaci cienkich pasów podłużnych, przypominających cienie trzciny. Wiemy jednak, że zbyt wąskie ciało o pionowo wyciągniętych płetwach nie jest układem stabilnym. Dlatego u skalarów płetwy brzuszne wydłużają się stopniowo na kształt długich nitek, na końcu których wiszą pęczki włosów, stanowiące jak gdyby specjalne obciążenie. W takiej postaci skalary mogą swobodnie pływać w wodzie i jeżeli nawet korpus odchyli się nieco od pionu, długie płetwy swoimi ruchami przywracają mu równowagę. Przy skręcie ryby w lewo, płetwy przemieszczają się w stronę prawą, gdy znów przepływa przez wąską szczelinę, płetwy schodzą się, a na wodzie „szerokiej” po minięciu szczeliny rozchodzą się na boki. Po raz pierwszy w warunkach sztucznych skalary zostały rozmnożone w 1911 r. I chociaż są one dzisiaj stale w sprzedaży, zainteresowanie nimi nie maleje. Skalar dorasta do 15 cm długości i 25 cm wysokości. Rozróżnianie płci jest możliwe tylko w okresie tarła; u samicy pokładełko zakończone jest tępo, u samca ostro. Nadto samce skalarów mają nieco dłuższe płetwy, samice zaś – bardziej wydatny brzuch i żywsze kolory. Skalary należy zaliczyć do ryb spokojnych, ale jednocześnie bardzo płochliwych. Akwarium dla skalarów winno mieć pojemność 150 litrów, być dość wysokie i dobrze obsadzone roślinami. Pamiętać jednak należy o zachowaniu „równowagi biologicznej”; nie wolno w akwarium umieszczać za dużo roślin. Woda o temp. 24-28°C musi być krystalicznie czysta i dobrze natleniona. Jako pożywienie nadaje się wyłącznie pokarm żywy, larwy komarów, dżdżownice, a także małe rybki, pokarm suchy, też przyjmuje np. żółtka. Im pokarm jest bardziej urozmaicony, tym lepiej czują się nasze rybki i lepiej rosną. Z kolei kilka słów o rozmnażaniu skalarów. Powodzenie rozmnażania zależy od dobrania odpowiedniej pary, którą umieszcza się w dużym zbiorniku z wodą o temp. 30°C. Woda winna być miękka (5-7°n), o odczynie pH 6-7. Zbiornik, w którym zamierzamy umieścić rozrodczą parę, należy obsadzić roślinami np. kryptokoryną. Zwykle przed złożeniem ikry, rybki starannie czyszczą liść rośliny, a po kilku dniach samica zaczyna składać ikrę. Składanie ikry odbywa się w ten sposób, że samica pełznie po liściu od dołu do góry, składając ikrę, a samiec następnie zaplemnia ikrę mleczkiem. Para lęgowa dba pieczołowicie o ikrę. Przez cały czas porusza płetwami, powodując w ten sposób ruch wody. Nie dopuszcza do ikry innych ryb i jak zauważyłem atakuje nawet siatkę. Chcąc osiągnąć pozytywny wynik, należy się starać aby para tarlaków znajdowała się w oddzielnym akwarium. Zakłócenie bowiem spokoju przez inne ryby, lub ruch w pokoju gdzie znajduje się akwarium, bądź też obniżenie temperatury wody, może być przyczyną całkowitego zniszczenia ikry. Jeżeli jednak wszystko odbywa się właściwie, wówczas po 38-44 godzinach rozpoczyna się wylęg narybku. Z początku ukazują się ogonki, a następnie główki małych rybek. W tym czasie cała powierzchnia liścia z ikrą ożywia się; wszystkie ogonki wibrują, powodując tym samym ruch wody. Następnie rodzice przenoszą w pyszczku narybek w inne miejsce, gdyż otoczki ikry szybko gniją i zanieczyszczają otoczenie. Przez 5 dób narybek w zasadzie nie opuszcza liścia, na którym była złożona ikra, jednak po tym okresie zaczyna pływać i odżywiać się planktonem, wyraźnie preferując larwy oczlików. Niewątpliwie każdego miłośnika ryb egzotycznych napawa dumą widok, gdy narybek pod ochroną rodziców zaczyna już swobodnie pływać po całym akwarium. Postać maleńkich rybek jest podobna do innych ryb i niczym nie przypomina jeszcze kształtu skalara. Uczeni twierdzą, że w tym wypadku mamy do czynienia z tzw. prawem rekapitulacji, czyli powtórzeniem filogenezy w przebiegu ontogenezy (ontogeneza – indywidualny rozwój organizmu; filogeneza – proces historycznego rozwoju organizmów). Oznacza to w języku potocznym, że każdy mały skalarek w procesie swego indywidualnego rozwoju przechodzi drogę zmiany kształtu ciała, którą miliony pokoleń tych ryb przeszły na przestrzeni ogromnego czasu, przystosowując się do życia w zaroślach trzciny. Należy podkreślić, że podstawą powodzenia w hodowli tych ryb jest przede wszystkim racjonalne odżywianie par lęgowych, higieniczne i estetyczne urządzone akwarium tarliskowe i lęgowe oraz utrzymywanie stałej temperatury w granicach 27-30°C. Nie wolno zapominać o tym, że woda musi być krystalicznie czysta i dobrze napowietrzana. W wodach Amazonki spotykamy 2 gatunki skalarów: Pterophyllum scalare i P. altum. Pierwszy znany jest w szerokich kręgach akwarystów. Rybki te są interesujące dlatego, że stosunkowo łatwo zmieniają swój kształt i barwę pod wpływem niektórych hormonów. W wyniku zabiegów hodowlanych miłośnicy akwarystyki otrzymali odmiany weloniaste, czarne, półczarne, czarne weloniaste, a ostatnio bordowe, złote itp.