Żywy pokarm młodego narybku nazywają akwaryści pyłem z niemieckiego „Staubfutter”. W jego skład wchodzą drobne organizmy planktonowe głównie wrotki, naupliusy tj. larwy widłonogów i młode formy wioślarek. Wrotki należące do robaków obłych zwracają na siebie uwagę swoją specyficzną urodą, wielką rozmaitością form oraz subtelnością budowy i biologii. Te niewielkie organizmy o długości ciała od 0,5 do 2 mm mają bardzo skomplikowaną budowę wewnętrzną.
Rys. 1. Pokrój ogólny i budowa wewnętrzna Brachionus urceolaris wg Donnera
Rys. 2. Schemat aparatu rzęskowego u Conochilus wg Donnera.
Na głowie mają specyficzny aparat rzęskowy zwany również wrotnym, od którego pochodzi nazwa tych zwierząt. Aparat rzęskowy może być u różnych wrotków bardzo rozmaicie wykształcony. Zasadniczo składa się on z dwu wieńców rzęsek: wieniec zewnętrzny złożony jest z długich, a wieniec wewnętrzny z krótkich, delikatnych rzęsek. Pomiędzy nimi znajduje się otwór gębowy.
Rys. 3. Przykłady różnych nóg wrotków wg Wulferta a – Rotaria neptunia, b – Trichocerca, c – Testudinella clypea, d – Cephalndella gibba, e – Monommata (1, 3 – palce, 2 – ostrogi).
Wieniec zewnętrzny służy do poruszania się, wewnętrzny do naganiania pokarmu do otworu gębowego. Najbardziej znamienną częścią wrotków jest noga. Jest węższa od tułowia, może być członowana lub pierścieniowana, zwykle zakończona dwoma palcami. Wrotki poruszają się bardzo charakterystycznie – wykorzystując do tego aparat wrotny i nogę. Większość wrotków bardzo dobrze pływa, a szczególnie formy planktonowe, żyjące w toni wodnej. Noga wrotków jest również wykształcona i służy do różnych celów np. czołgania, suwania, sterowania, skakania. Przede wszystkim służy do przyczepiania do podłoża, przy czym wydzielina gruczołów nożnych gra rolę cementu. U planktonowych i półplanktonowych wrotków służy jako ster (Brachionus, Testudinella) lub też zanika (Keratella, Polyarthra, Kellicottia).
Rys. 4. Różne typy pancerzyków wg Wulferta 1 – Lecane thomassoni, 2 – Brachionus falcatus, 3 – Triehotria tetractis
Rys. 5. Schemat aparatu żującego wg Remannego u – uncus, ra – ramus, ma – manubrium, fr – fulcrum.
Ciało wrotków pokryte jest kutikulą, która u niektórych gatunków grubieje na tułowiu i tworzy pancerzyk zwany lorica. Pancerz ten może być rozmaicie urzeźbiony lub mieć wyrostki. Otwór gębowy prowadzi do jamy gębowej, w której znajduje się aparat żujący wrotków tzw. mastax Aparat ten u różnych gatunków jest rozmaicie zbudowany i bardzo skomplikowany. Składa się on z chitynowych tworów, a poszczególne części tego aparatu przybierają różne kształty w zależności od sposobu pobierania pokarmu. Aparat żujący wrotków składa się z trzech zasadniczych części: dwu młoteczków i kowadełka. Młoteczek malleus złożony jest z uncus i manubrium, a kowadełko incus z ramus i fulcrum. Do gardzieli otwierają się tzw. gruczoły ślinowe. Za gardzielą znajduje się przełyk, a następnie obszerny żołądek. Na granicy przełyku i żołądka mają ujście silnie rozwinięte gruczoły wydzielające prawdopodobnie enzymy trawienne. Żołądek przechodzi w krótkie jelito, a to w prostnicę, która uchodzi do steku. Wrotki posiadają prosty układ wydalniczy, składający się z dwóch naczyń, biegnących falisto wzdłuż ciała i posiadających nieliczne rozgałęzienia, a kończących się kurczliwym pęcherzem uchodzącym do steku. Układ nerwowy składa się z mózgowia i zwojów: pod-gardzielowego, nożnego oraz nerwów odchodzących do mózgowia. Wrotki posiadają narządy zmysłów: narząd czucia w postaci sztywnych rzęsek w obrębie aparatu wrotnego oraz plamki oczne. Układ rozrodczy u samicy składa się z pojedynczego jajnika i jajowodu. Jajnik składa się z jajnika właściwego oraz z dużego żółtnika. Żółtnik ma na celu dostarczenie komórkom zarodkowym materiału pokarmowego. Jajowód uchodzi do steku i u żyworodnych wrotków (Asplanchna) pełni rolę macicy. Narządy rozrodcze u samca składają się z jądra i nasieniowodu. Jądra tworzą ’ dwa gruczoły krokowe. Nasieniowód otwiera się przy końcu ciała po stronie grzbietowej nóżki. U niektórych gatunków końcowy odcinek nasieniowodu może przekształcić się w prącie. U wrotków występuje bardzo wyraźna dwupostaciowość płciowa (dymorfizm). Samce występują rzadko i są silnie uwstecznione. U wrotków występuje przemiana pokoleń tzn. występują na przemian pokolenia płciowe i dzieworodne. W pokoleniu płciowym występują samice i samce. U niektórych gatunków samce nie są znane. Zapłodnione samice składają stosunkowo duże jaja, otoczone grubą skorupką, są to tzw. jaja „zimowe”. Z jaj tych na wiosnę rozwijają, się dzieworodne (partenogenetyczne) samice, które bez udziału samca dają cały szereg pokoleń. Samice noszą jaja przyczepione do nogi albo dolnej części pancerzyka. Niektóre gatunki przyczepiają jaja do roślin. W różnych zbiornikach wodnych te same gatunki dają różną liczbę pokoleń. Pod koniec cyklu, tj. pod koniec roku lub w niekorzystnych warunkach, samice składają dużo mniejsze jaja, z których wylęgają się samce. W zależności od warunków ekologicznych i klimatycznych liczba pokoleń płciowych może być różna. Masowy rozwój wrotko w następuje zwykle wczesną wiosną.
<
Keratella ąuadrata
Notholca acuminata
Brachionus rubens
Brachionus calycifiores spinosus
Kellicottia longispina
Brachionus falcatus
Brachionus quadridentatus
Brachionus B. calyciflorus spinosus
Różne są teorie wyjaśniające przyczyny występowania wczesną wiosną maximum ilościowego wrotków. Być może przyczyną jest zwiększony dopływ materii pokarmowej, dopływającej do wody z wiosennymi roztopami lub podwyższona temperatura wody na wiosnę. Inną przyczyną może być zwiększona płodność samic które pochodzą z jaj „zimowych”’ i zawierają dużo materiałów pokarmowych co wpłynęło na zwiększoną siłę rozrodczą dobrze odżywionych samic, urodzonych z tych jaj. Znamienne dla wrotków jest sezonowe występowanie różnych gatunków. Niektóre gatunki można spotkać przez cały rok, inne występują tylko w określonych porach roku. Wrotki występują we wszystkich typach wód, stosunkowo najmniej żyje ich w morzach. Obficie występują w jeziorach, stawach, rzekach, wysychających kałużach, w mchu, w zagłębieniach drzew gdzie gromadzi się woda. Najwięcej żyje w małych stawkach z bogatą roślinnością, gdzie wiosną i jesienią ich liczba w 1 1 wody dochodzi do kilkunastu tysięcy osobników. Wrotki są organizmami ubikwistycznymi, to znaczy żyją w wodzie słonej, słodkiej, ciepłej, zimnej, stojącej, bieżącej. Wszędzie dobrze się czują i dobrze rozmnażają. Niektóre z nich żyją w osobliwych warunkach, w cuchnącym mule (Atrochus tentaculatus) lub w gorących źródłach o temperaturze wody około 50°C (Rotaria vulgaris), są to formy, które spotyka się także w wodzie o normalnej temperaturze. Inne są bardzo wrażliwe na właściwości fizyko-chemiczne wody oraz ilości pokarmu. Są gatunki wrotków, które spotyka się na wszystkich kontynentach i są też takie, które występują wyłącznie w jednym zbiorniku np. w Bajkale Notholca baikalenssis, Notholca olchonensis. Nieliczne wrotki są pasożytami robaków (Drilophaga, Albertia). Niektóre współżyją z wioślarkami, których używają jako środka lokomocji np. Proales daphnicola i Brachionus rubens. Są wrotki tworzące kolonie np. Conochilus, wiele gatunków jest osiadłych lub żyje wśród roślinności, od czasu do czasu przyczepiając się do roślin. Przeważnie żywią się glonami, bakteriami, detritusem, są też wrotki drapieżne. Większość jest polifagami tzn. pobiera pokarm różnego rodzaju. Swoje szerokie rozprzestrzenienie zawdzięczają tworzeniu postaci przetrwalnikowych, którymi są jaja otoczone silną zgrubiałą błoną, pozwalającą przetrwać niekorzystny okres, wysychanie lub zamarzanie zbiorników wodnych, jak również pozwalające na przenoszenie ich przez wiatr.