Henryk Moll
Chorzów
Dorzecze Amazonki jako środowisko życia ryb akwariowych
Duża część naszych rybek pochodzi z dorzecza Amazonki. Tymczasem tylko niewielu miłośników akwarystyki ma właściwe pojęcie o olbrzymich przestrzeniach, które zajmuje Amazonia. Jest to największa nizina tropikalna i zarazem największy akwen rzeczny na Ziemi, który zajmuje 7 min km². Gdyby obszar ten przenieść do Europy, sięgałby od Leningradu po Barcelonę i od Kopenhagi do Mediolanu.
Historia ukształtowania się tego terenu sięga okresu trzeciorzędu. Nazwa krainy ma kilka różnych, legendarnych źródeł: najbardziej realna jest jednak ta, że pochodzi od indiańskiego słowa AMACUNU, co oznacza „grzmot wodny”. Ma ona swoje uzasadnienie szczególnie wiosną, kiedy ogromne masy wody przewalają się z gór i lasów przez rzekę do oceanu. Amazonka ma ponad 5000 km długości i posiada 245 dopływów, z których każdy dla siebie jest już ogromną rzeką. Przy normalnym średnim stanie wód, Amazonka wprowadza do oceanu 120 tys. m³ wody na sekundę. W swym środkowym biegu (w okolicach Manaus) rzeka ma 5 km szerokości, a przy ujściu 320 km (tj. długość Szwajcarii). Na tym olbrzymim obszarze mieszka tylko niewielu ludzi: statystyka wykazuje, że gęstość zaludnienia wynosi 1 osoba na 5 km². Puszcza tropikalna nie pozwoliła także na założenie zbyt wielu osiedli i miast. Największe z nich Balem de Para leży u ujścia rzeki i liczy 300 tys. mieszkańców. Jest jeszcze 25-tysięczne miasto Manaus (ongiś światowa stolica kauczuku) leżące u ujścia rzeki Rio Negro do Amazonki. Charakterystyczne jest, że w tym pranaturalnym środowisku żyje także bardzo mało dużych zwierząt. Trafiają się tylko małpy, jaguary, pumy, pancerniki i tapiry.
Serrasalmo spiloplenra. Rys. Chr. H. Yisser
W labiryncie niezliczonych rzeczek, bagienek i lagun rzecznych można także spotkać aligatora lub kajmana. Ponadto na tym obszarze zdołano zidentyfikować: 600 gatunków ptaków i 700 gatunków motyli, wśród ryb zaś doliczono się ponad 2000 gatunków. Klimat tego obszaru jest najbardziej wilgotnym klimatem na Ziemi. Wilgotność względna powietrza nigdy nie spada poniżej 80%, a najczęściej wynosi 100%. Największą liczbę dni deszczowych (28) naliczono w marcu, a w listopadzie (tamtejszy środek lata) jest ich jeszcze 11. Temperatura jest stosunkowo stała: średnia roczna w Manaus wynosi + 28,3°C, a w Belem + 26,5°C. Owa duża wilgotność i wysoka temperatura sprzyjają bujnemu rozrostowi tropikalnej flory. Las tropikalny dzieli się tu wyraźnie na trzy strefy. Na względnie suchych miejscach, gdzie nigdy nie sięgają wody rzeki, rosną drzewa osiągające 50 m wysokości. Podszyciem tego lasu jest gęstwa krzewów i innych roślin. Ten obszar wchodzi w skład tzw. „terra firma”, czyli lądu stałego, do którego rzeka nie sięga w czasie największych wylewów.
Drugą strefą jest las bagienny, zwany przez tubylców VARZEA. Są to tereny, które rzeka zalewa w porze deszczowej. Znajdują się tam niezliczone bagna, błota, kałuże i laguny, w których żyją mniejsze gatunki ryb. Te warunki klimatyczne i terenowe sprzyjają rozwojowi miliardów różnych owadów gnieżdżących się w gęstwinie palm ,lian, orchidei i innych roślin tropikalnych. Ta część tropikalnego lasu stanowi też istny skarbiec dla miłośników terrarium, którzy w niej znajdą tysiące różnych gadów i płazów.
Najniższą strefą tego lasu jest tzw. IGAPO – czyli teren, który odsłania rzeka tylko przy niskim stanie wód. Jest to wprost nieprzebyta dżungla, w której znajduje się mnóstwo mniejszych i większych kałuż i martwych łach rzecznych. W tej dżungli panuje atmosfera, której człowiek nie jest w stanie znieść dłużej niż przez kilka godzin oraz wieczny półmrok. Jest to największe źródło różnych, najgroźniejszych chorób tropikalnych. Przejście przez dżunglę, możliwe jest tylko na łodzi z maczetą w ręku. W tej wodnej dziczy rosną najpiękniejsze rośliny wodne, wśród których króluje słynna „Victoria Amazonka”. Ta plątanina roślin tworzy fantastyczne dywany wodne, wśród których na swe ofiary czyhają kajmany i węże wodne. Wre tam więc nieustanna walka o byt. Varzea i Igapo są właściwym rajem, ryb, których jest tyle gatunków, że nauka zdążyła poznać zaledwie część z nich.
Jakość wody na tym obszarze jest też trojaka: czarna, biała i przeźroczysta. Przyczyny tego są różne, trudno je tu wyjaśnić. Ważne jest jednak to, że owa troistość wód wywiera duży wpływ na ryby. Stała, albo prawie stała (ok. 25°C) jest natomiast temperatura wody, nie biorąc pod uwagę wód stojących, które zazwyczaj mają wyższą temperaturę. Zawartość tlenu w wodzie jest bardzo wysoka; w górnym biegu rzeki i w okolicach licznych kaskad, opada jednak w okolicach Manaus do 70%. Rzecz jasna, że stojące wody dżungli mają jeszcze mniejszą zawartość tlenu. Wspólną cechą wszystkich rodzajów wód na tym obszarze jest nikły stopień twardości, co czyni je prawie podobnymi do wody destylowanej. Jeśli mimo to w owych trzech rodzajach wód żyją bardzo różniące się od siebie ryby, to przyczyn tego szukać trzeba gdzie indziej.
Stwierdzono więc, że ryby wód czarnych i przeźroczystych preferują wodę bogatą w tlen, czystą i chłodną o temperaturze 21-22°C. Zauważono też, że lubią wody lekko zakwaszone. Trzeba jednak zaznaczyć, że zamieszkujące te środowisko poszczególne rodzaje ryb zachowują się różnie i mają różne przyzwyczajenia. Ograniczenia środowiskowe, którym podlegają różne gatunki ryb są łatwo dostrzegane na granicach owych trzech rodzajów wód. Wtedy można zauważyć, że ławice ryb z wód białych gwałtownie zawracają u ich ujścia du wody czarnej, ale w pewnych okresach dzieje się odwrotnie. Ryby z czarnych wód chętnie przepływają do wód białych. Zjawiska te jednak nie są regularne i nie można ich generalizować. Mimo to akweny Amazonki, chociaż bardzo różne, mają dla akwarystyki wiele wspólnych cech warunkujących bytowanie ryb. Badania w tej dziedzinie trwają, bo jak już wspomniano na wstępie, cała Amazonia jest niezwykle interesująca dla akwarysty, a dokładne zbadanie tego olbrzymiego środowiska przyniesie także olbrzymie korzyści nauce.
|