PYSZCZAK ZEBRA Pscudotropheus zebra (BOULENGER, 1899) JEGO ODMIANY BARWNE ORAZ GATUNKI POKREWNE
Prowadzone w ostatnich latach odłowy ryb w jeziorze Malawi wzbogaciły nasze akwaria o szereg pięknych gatunków pyszczaków. W handlu są one określane jako odmiany barwne pyszczaka zebry. Badania naukowe i doświadczenia hodowlane wykazały jednak, że szereg tych odmian uznać należy za odrębne gatunki, reprezentujące nieraz różne rodzaje.
W szeregu publikacjach, także i w moich dotychczasowych, klasyfikacje interesujących nas ryb są błędne, stąd też wymagają one ostatecznego wyjaśnienia i usystematyzowania. Sprawa ta jest szczególnie ważna dla akwarystów hodujących pyszczaki, gdyż brak miarodajnych wiadomości nie pozwala na racjonalną hodowlę i doprowadza do niezamierzonego krzyżowania odmian barwnych, czy różnych gatunków. Skutkiem tego uzyskuje się potomstwo pozbawione pięknych, czystych barw rodziców, bardzo agresywne i z reguły niepłodne, w wypadku krzyżówek różnogatunkowych. Chcąc więc ustrzec akwarystów przed uzyskaniem takich niekorzystnych rezultatów hodowlanych podaję opis odmian barwnych pyszczaka zebry oraz innych gatunków pyszczaków zewnętrznie do niego podobnych.
Pyszczaki zebry są ubarwione różnie, w zależności od okolic jeziora Malawi z których pochodzą.
Osobniki pręgowane – na jasnobłękitnym tle ciemnoniebieskie poprzeczne pasy. Ubarwienie samców i samic podobne; samice nieco bledsze.
Osobniki marmurkowe – samce jasnoniebieskie w ciemnoniebieskie plamki, samice brunatne w plamki czarne i pomarańczowe.
Osobniki pręgowane z czerwoną płetwą grzbietową. Ubarwienie samców i samic podobne.
Osobniki kobaltowoniebieskie – ubarwienie jednolite, jednakowe u obu , płci. W handlu odmiana ta nazywana jest „kobalt blue” lub „ice blue”.
Osobniki albinotyczne – występują tylko w hodowli akwaryjnej. Ryby wymienionych odmian, jako należące do jednego gatunku krzyżują się bardzo łatwo. Potomstwo z tych krzyżówek jest zawsze płodne, niestety barwy ulegają u nich rozmyciu.
Pyszczak zebra – Pseudotropheus zebra
A oto gatunki pyszczaków zewnętrznie podobne do pyszczaka zebry:
Cyatochromis obliquidens – samce ubarwione identycznie jak odmiana pręgowana pyszczaka zebry. Samice występują w dwu odmianach barwnych: czarne, matowe lub brunatne, czarno upstrzone.
Microchromis zebroides (nazwa handlowa: pyszczak zebra karłowaty) – ubarwiony podobnie jak pręgowana odmiana pyszczaka zebry, lecz dorasta zaledwie 7 cm długości.
Cynotilapia afra – ryba podobna do pyszczaka zebry z czerwoną płetwą grzbietową, lecz u gatunku tego płetwa grzbietowa jest żółta lub pomarańczowa.
Pseudotropheus species affinis zebra – ryby podobne do pyszczaka zebry; nie są jeszcze sklasyfikowane i nie mają nazw naukowych. Każdy wariant barwny jest przypuszczalnie odrębnym gatunkiem.
„bright blue” – samce jasnobłękitne, samice białe błyszczące z czarnymi oczami. Ryby te uważano początkowo za białą odmianę pyszczaka zebry lecz nie wiedziano, że białe są tylko samice, dlatego zapewne pierwsze im porty nie obejmowały samców;
„czerwona zebra” – samice jasnobłękitne, samce marchewkowe z czarnymi oczami: młode samczyki ciemnofioletowe. Zróżnicowanie barwne obu płci występuje od momentu wylęgu narybku z ikry;
„żółta zebra” – samce jasnobłękitne, samice żółte z czarnymi oczami;
„czerwona zebra samce i samice”- samce różowe z czarnymi oczami, samice marchewkowe z czarnymi oczami.
Opisane ryby tylko zewnętrznie podobne są do pyszczaka zebry, pomimo iż niektóre nie są nawet z nim spokrewnione. Na przykład Cyathochromis cbliquidens spokrewniony jest z Melanochromis brevis i Malawia 7, z którymi łatwo dają się krzyżować, pomimo iż ryby te zewnętrznie bardzo się różnią.
Na zakończenie kilka uwag na temat zachowania się różnych gatunków pyszczaków hodowanych we wspólnym akwarium. Otóż poszczególne gatunki krzyżują się między sobą tylko w wypadku braku partnera; do tarła przystępują jednak osobniki o podobnym do właściwego ubarwieniu. Jesteśmy zatem świadkami „specjacji” pyszczaka zebry, czyli procesu rozszczepiania się gatunku na gatunki pokrewne. Motorem ewolucji była długotrwała’ izolacja szeregu populacji, która miała miejsce w naturalnym biotopie, którym jest dla nich jezioro Malawi.