|
DYPLOMACJA I RYBY HAREMOWE W poszukiwanie ojczyzny szczupieńczyka Playfaira udali się L. Seegers i G. Eggers. Wizja lokalna na Zanzibarze, rzekomej „siedzibie” ryb przyniosła zaskakujące ustalenia. Sprawdzanie wiarygodności danych i tu okazało się konieczne! |
Rodzaj Pachypanchax występuje dzisiaj na wyspach pomiędzy Azją i Afryką, na Seszelach i Madagaskarze i z pewnością jest formą reliktową. Wedtug obecnego stanu badań do rodzaju tego należą następujące gatunki: Pachypanchax omalonotus (Dumeril, 1861), P. nuchimaculalus (Guichenot, 1866), P. playfairii (Guenther, 1866), P. sakaramyi (Holly, 1928). Pachyponchax playfairii jest jedynym gatunkiem występującym endemicznie w wodach słodkich. Przeglądając literaturę dotyczącą szczupieńczyka Playfaira, w związku z przygotowywaniem do druku pięknego opracowania M. Cellera, natrafiliśmy w zeszycie 6 : 1980 DKG-Journal na artykuł L Seegers’a „Zum Vorkommen von Pachypanchax playfairii auf Zanzibar und in Ostafrika” omawiający problem geograficznego występowania tego gatunku. Współczesna literatura przedmiotu podaje, że szczupieńczyki Playfaira występują na Seszelach, Madagaskarze, Zanzibarze oraz w wodach kontynentalnych wschodniej Afryki. Sprawa ta jednak u wielu badaczy budzi uzasadnione chyba wątpliwości. Pewnym jest, że Pachypanchax playfairii występuje na Seszelach i stamtąd właśnie pochodziły pierwsze okazy ryb, opisane w roku 1866 przez Alberta C.L.G. Giinthera i na cześć ich odkrywcy, konsula brytyjskiego w Zanzibarze Roberta Lamberta Playfair’a, nazwane Haplochilus playfairii. Trudniej jest udokumentować występowanie interesującego nas szczupieńczyka na Madagaskarze, gdzie jak dotąd na pewno stwierdzono jedynie obecność Pachypanchax omalonotus, p. nuchimaculatus oraz P. sakaramyi. Według dzisiejszych danych tylko Pachypanchax omalonotus jest bezspornie gatunkiem różnym od P. playfairii, natomiast P. nuchimaculatus i P. sakaramyi są najprawdopodobniej synonimami P. omalonolus. Występowanie na Madagaskarze P. playfairii jest więc problematyczne, jak również nie jest pewne czy P. sakaramyi nie jest przypadkiem synonimem P. playlairii. Dużo bardziej skomplikowane okazało się ustalenie wiarygodności twierdzenia iż szczupieńczyki Playfaira żyją również na wyspie Zanzibar. Przede wszystkim ustalono, że sąd ten powtarzany byt za A. Rachowem, który w artykule opublikowanym w roku 1925 stwierdził, że ryby te zostały znalezione i na Zanzibarze, natomiast nie mówił nic o ich występowanu na kontynencie afrykańskim, czego nie potwierdziły również dzisiejsze badania. Twierdzenia o występowaniu Pachypanchax playfairii na Zanzibarze nie udało się współcześnie potwierdzę, poprzez odłowienie tych ryb w którymś z naturalnych zbiorników wodnych wyspy. Wydaje się jednak, że ostatnio dwaj badacze L. Seegers oraz G. Eggers z dużą dozą prawdopodobieństwa wyświetlili tę niejasną sprawę. Trzeba tu jednak od razu powiedzieć, że do rozwiązania tej ichtiologicznej „zagadki” doszli drogą badań historycznych, a nie przyrodniczych. Wyspa Zanzibar, położona u wschodnich wybrzeży Afryki równikowej, oprócz walorów gospodarczych (największy światowy eksporter goździków) miała i ma wielkie znaczenie strategiczne, stąd w ciągu wieków dostawała się pod panowanie różnych nacji. Pod koniec średniowiecza weszła w skład arabskiego sułtanatu Oman, a od roku 1832 stała się siedzibą jego sułtana. W latach 1880-1882 w północnej części stolicy Zanzibaru (miasto Zanzibar), ówczesny sułtan Seyyid Bargah wzniósł pałac Marahuhi, w którym pomieścił swój harem. Pałac otoczono wspaniałym parkiem, a w nim wybudowano szereg okrągłych basenów, o kilkumetrowej średnicy, ocembrowanych kamieniami. Niestety w roku 1899 pałac spłonął i nie został już odbudowany, a jego ruiny ! opuszczony park stanowią dziś atrakcję turystyczną. W tych właśnie parkowych basenach złowiono dla A. Rachowa (w roku 1924) szczupieńczyki Playfaira. Do opisanych basenów nie ma dopływu wody z czego wnioskować można, że są zasilane wodą deszczową. Są one gęsto zarośnięte roślinami, które hamują proces parowania wody tak, że nawet w porze suchej poziom jej wynosi 40 do 60 cm. Żyjące w basenach szczupieńczyki musiały być przyniesione do nich przez człowieka. Powstaje tylko pytanie kto mćgł to uczynić i kiedy, i tu, jak się wydaje, na arenę wydarzeń wkracza Robert Lambert Playfair, długoletni konsul brytyjski w Zanzibarze (do roku 1890 kiedy to Zanzibar stał się protektoratem brytyjskim). Playfair przebywaiąc w Zanzibarze, chyba z nudów, zainteresował się ichtiologią, współpracuiąc w tej dziedzinę z Guntherem. Ukoronowaniem tej współpracy było wspólne wydanie w roku 1866 książki „The Fishes of Zanzibar” (Ryby Zanzibaru), a ukłonem ze strony Giinthera w stronę przyjaciela – konsula było nazwanie jego nazwiskiem odkrytego na Seszelach szczupieńczyka. Jest rzeczą bardzo prawdopodobną, a właściwie prawie pewną, że właśnie konsul Playfair, z racji swego urzędu często stykający się z sułtanem, ozdobił baseny w przyharemowym parku „swoimi” rybami, przywiezionymi z odległych Seszeli. Musiało to mieć miejsce w latach 1882-1890, to znaczy w okresie od wybudowania pałacu po koniec bytności Playfaira w Zanzibarze. Dodatkowym potwierdzeniem tezy, że szczupieńczyki Playfaira zostały na Zanzibar przywiezione przez człowieka jest fakt, że we wspomnianej pracy „The Fishes cf Zanzibar” nie są one wymienione. Zupełnie wyjątkowym zjawiskiem jest przetrwanie przez okres 100 lat populacji ryb w niewielkich sztucznych basenach. O zasilaniu ich w wodę powiedziano już wyżej natomiast problem żywności dla ryb pozostaje otwarty. Stanowią go najprawdopodobniej larwy komarów itp. Niezbyt duża ilość pokarmu powoduje, ze przy życiu pozostają tylko osobniki silniejsze, najbardziej żywotne, przy czym cała populacja, w stosunku do dobrze i obficie żywionych ryb akwariowych, nosi cechy pewnej degeneracji przejawiającej się mniejszymi rozmiarami i bledszym ubarwieniem. REDAKCJA |