Carassius auratus auratus – teleskop chiński biało-czerwony w akwarium typu koreańskiego
Janusz PYSIAK
ZŁOTE RYBKI O TELESKOPOWYCH OCZACH
Ponad tysiącletniej tradycji i cierpliwości ludzi Wschodu zawdzięczamy możliwość oglądania w naszych akwariach dekoracyjnych i zbiornikach hodowlanych niewątpliwie najdziwniejszych ryb.
Do wymienionej w tytule niezwykłej grupy złotych rybek zaliczam pyzatki, niebowidy i teleskopy. Można je lubić, albo ich nie znosić, ale nie sposób odmówić im wybitnych wartości dekoracyjnych, bowiem przypominają – szczególnie oglądane z góry – barwne kwiaty.
Nie wszystkim akwarystom podobają się te właśnie odmiany karasi ozdobnych, ale wielu kolekcjonuje je, choć ciągle bardzo niewielu prowadzi ich prawidłową hodowlę. Dopiero od kilku lat członkowie Klubu Miłośników Złotych Rybek, działającego przy Zarządzie Głównym PZA, starają się odmiany te rozmnożyć, a nawet udoskonalić. Osobiście hoduję je od lat i mimo wielu „klęsk” – najczęściej zawinionych – hodowla moja stale się poprawia. Sądzę więc, że warto podzielić się z sympatykami wymienionych ryb uwagami na temat tej grupy odmian karasi ozdobnych i moimi skromnymi spostrzeżeniami dotyczącymi ich pielęgnacji w naszych warunkach.
Pyzatki1)
Do najbardziej kontrowersyjnych odmian należą pyzatki. Spotykane są ich trzy typy:
Typ P-1: o średniej długości ciała, krótkich płetwach ogonowych i dużych sztywnych balonach;
typ P-2: o ciele długim, wydłużonych płetwach ogonowych i niezwykle dużych balonach, kołyszących się podczas pływania; typ P-3: o ciele krótkim i pękatym, długich płetwach ogonowych, stosunkowo mniejszych balonach i nieco szerzej rozstawionych oczach. Pomiędzy oczami występuje niewielka narośl (u dwóch poprzednich typów taka narośl może także wystąpić). Ten łyp nazywany jest czasem pyzatkiem – żabiogłowem.
Dorosłe pyzatki wszystkich typów mają oczy skierowane prawie dokładnie do góry, czym przypominają niebowidy. Ich podstawowym ubarwieniem jest kolor pomarańczowy, czerwony i biały (rzadziej). Zdarzają się także okazy wielobarwne; do najrzadszych należą calico (pieciobarwne) i błękitnołuskie, a do unikalnych wyjątków – pyzatki czarne (zobaczyć je można w byłej cesarskiej hodowli w Parku Zhonshan w Pekinie; także autor ma w swej hodowli czarnego pyzatka-żabiogłowa, ale rybka ma dopiero 2 lata i nie wiadomo jeszcze czy pozostanie czarna).
Wydaje się, że w przyszłości trzeba będzie opracować oddzielne standardy dla poszczególnych typów pyzatków, bowiem atrakcyjność wyglądu wszystkich typów oraz sensacyjność odmiany w ogóle nie pozwalają na prowadzenie normalnej selekcji hodowlanej, która sprowadza się jedynie do usuwania z hodowli osobników o wyraźnych odchyleniach od normy.
Dorosłe pyzałki krótkoogonowe są bardziej ruchliwe w porównaniu z pyzatkami długoogonowymi, które często leżą na dnie akwarium lub zbiornika i przejawiają znaczniejszą aktywność jedynie w porach karmienia.
Osobiście za najładniejszy typ uważam pyzatki – żabiogłowy, ale hoduję także i oba pozostałe typy.
Decydując się na hodowlę pyzatków (bez względu na typ) należy liczyć się ze znacznymi kosztami. Ryby te są bardzo drogie i jak wszystkie wysokiej klasy złote rybki nie są zabawką dla dzieci. Należy wyszukać rybki 3-5 centymetrowe, wybarwione (kolory nie muszą być intensywne; w starszym wieku ich barwa pogłębi się) bez płetwy grzbietowej, o ładnej łukowatej linii grzbietu, bez garbków i wklęśnięć. Balony powinny być względnie duże i jednakowej wielkości.
Niebowidy
Jednymi z najdziwniejszych ryb o teleskopowych oczach są niebowidy. Ich ozdobne oczy skierowane są dokładnie do góry. Mają dość długie i pękate ciała, pozbawione płetwy grzbietowej i długie, głęboko rozcięte płetwy ogonowe. Ten typ niebowidów jest obecnie spotykany najczęściej, chociaż – tak jak w przypadku pyzatków – trafiają się, ale coraz rzadziej, osobniki o ciałach średniej długości i krótkich ogonach. Stosunkowo niewielka popularność tych ostatnich sprawia, że istniejący polski standard nie wymaga uzupełnienia.
Najczęściej spotykanym ubarwieniem niebowidów jest kolor pomarańczowy, czerwony i calico. Istnieje przypuszczenie, że niebowid stanowi mutację teleskopa-ranchu 2).
Teleskopy
Od dziesiątków lat teleskopy stanowią ulubioną odmianę miłośników złotych rybek. Była to prawdopodobnie pierwsza odmiana karasia ozdobnego hodowana w Europie. Ciało teleskopa powinno być bardzo pękate, zbliżone zarówno kształtem jak i wielkością do piłeczki pingpongowej. Płetwa grzbietowa powinna być wysoka i prosta, bez zgięć i załamań; płetwy ogonowe możliwie długie i rozdzielone aż do nasady, – przy czym jaskółczy ogon jest mniej ceniony. Szczególna ozdoba, możliwie największe oczy, powinny być koliste lub migdałowe i muszą być jednakowej wielkości.
Teleskopy mogą mieć ubarwienie rozmaite (wszystkie kolory tęczy z wyjątkiem zielonego), a do najrzadszych należą czekoladowe i purpurowo-fioletowe. Do najpiękniejszych zalicza się teleskopy calico i dlatego wykorzystuje się je do hodowli wszystkich innych odmian złotych rybek calico.
Czarny teleskop uważany jest przez wielu miłośników za najbardziej pożądaną złotą rybkę. Wydaje się, że jego popularność przewyższa orandę, ranchu i pyzatka. I pewnie ta popularność sprawia, że w handlu znajdują się czarne „okazy” najbardziej ze wszystkich karasi ozdobnych oddalone od standardu. Obecnie tylko czarne teleskopy hodowane na Dalekim Wschodzie (przede wszystkim w Chinach, Korei, Japonii i w Związku Radzieckim) „czarne moskiewskie” o czerwonych oczach mogą być polecane z nadzieją na właściwą jakość.
Wysokiej klasy czarny teleskop powinien mieć kształt dokładnie taki, jak inne teleskopy standardowe. Jego kolor powinien być aksamitnoczarny; jakiekolwiek ślady innych barw są wykluczone, dopuszczalny jest jedynie biały brzuszek. Pojawienie się śladów innych barw wskazuje na możliwość przebarwienia się osobnika w przyszłości. Wśród miłośników i hodowców panuje przekonanie, że wszystkie czarne teleskopy przebarwiają się na kolor czerwony po upływie około 10 lat.
Nie ma pewności czy zdarza się to zawsze, ale przypadki takie znane są z literatury; autor przed kilku laty także zaobserwował we własnej hodowli przebarwienie się na czerwono chińskiego czarnego teleskopa (samicy) w 9 roku życia. U ryby w takim wieku zmiana barwy zachodzi bardzo wolno i trwa około 8 miesięcy, a przebarwianie niezwykle ją osłabia. Dlatego, jeśli rybę chce się zachować przy życiu, należy w tym okresie i przez minimum 6 dalszych miesięcy stworzyć jej prawdziwie komfortowe warunki 3) oraz zapewnić właściwe, racjonalne odżywianie.
Sam jestem wielkim miłośnikiem czarnych teleskopów, być może dlatego, że były to pierwsze złote rybki jakie przed laty rozmnożyłem, wyselekcjonowałem i za które uzyskałem nagrody i wyróżnienia w konkursach krajowych. Mogę więc stwierdzić, że wyhodowanie czarnego teleskopa wysokiej klasy warte jest zachodu nawet wtedy, gdy zmieni on barwę w starszym wieku.
Do teleskopów należy zaliczyć także trzy inne typy karasi ozdobnych. Są to:
typ T-1:
teleskop-oranda, zwany także „smoczą głową”, o ciele i płetwach jak u teleskopa, z wyraźną dużą naroślą pomiędzy dużymi, ozdobnymi oczami. Wysokiej klasy „smocza głowa” powinna mieć dobrze rozwinięte narośle również dokoła oczu. Najczęściej spotykanymi barwami „smoczej głowy” są pomarańczowa i czerwona, ale zdarzają się i inne. Przez moją hodowlę „przepłynęła’1 przed kilku laty chińska czarna „smocza głowa”.
typ T-2:
teleskop-kogutek; ciało i płetwy jak u teleskopa; wybitnie rozwinięte kuliste wyrostki nosowe tworzące pompony jak u standardowego kogutka 4). Wysokiej klasy egzemplarze mają oczy i pompony takiej samej wielkości. Najczęściej spotykanym ubarwieniem jest pomarańczowe, czerwone i biało-czerwone. W swojej hodowli miałem osobnika (pochodzącego z Chin) o barwie czerwonej i ładnych kulistych, choć niezbyt dużych (mniejszych od czerwonych oczu) białych pomponach.
typ T-3:
teleskop-kogułek z odwróconymi pokrywami skrzelowymi; ciało i płetwy jak u teleskopa; wybitnie rozwinięte kuliste wyrostki nosowe o wielkości równej wielkości oczu. Odwrócone (właściwiej: odgięte o kąt większy od 90°) pokrywy skrzelowe tworzą rodzaj ozdobnej kryzy, co sprawia, że ryby oglądane z góry przypominają sylwetki ludzkie z dawnych hiszpańskich portretów. Podstawowe ubarwienie stanowi czerwień oraz czerwień i biel. Ryby te można obejrzeć jedynie w prawdopodobnie największej pekińskiej hodowli (zasadniczo w ogóle niedostępnej, a przede wszystkim dla cudzoziemców) znajdującej się w Parku Tiantan, nieopodal Świątyni Nieba 1 miejsca. które Chińczycy uważali za środek świata.
Omówione odmiany i typy karasi ozdobnych należą do najszlachetniejszych i najdroższych złotych rybek. Ich kolekcji i hodowli należy poświęcać codziennie sporo czasu i należytej uwagi. Odwdzięczą się stokrotnie!
Uwagi o pielęgnacji i hodowli
Hodowli, pielęgnacji i leczeniu złotych rybek poświęcono liczne, doskonałe opracowania 5), a mimo to wśród akwarystów panuje przekonanie, że karasie ozdobne są rybami bezproblemowymi, które można hodować „w byle jakiej wodzie i karmić byle czym”. Nic więc dziwnego, że przede wszystkim w handlu, ale także i na wystawach akwarystycznych pojawiają się byle jakie ryby. Wskazówki i rady na niemal wszystkie okoliczności – zawarte w książkach i artykułach – nie zastąpią jednak osobistego doświadczenia. Ponadto, moim zdaniem, istnieją tylko trzy istotne zasady, których staram się przestrzegać, choć moje przekonania mogą Czytelnicy uznać za „akwarystyczną herezję”. Są to:
1) zdrowa ryba – w hodowli lub w akwarium ozdobnym należy umieszczać wyłącznie ryby zdrowe. Tygodniowa kwarantanna, będąca także swego rodzaju aklimatyzacją ryb nabytych nawet z najpewniejszego źródła, jest bezwzględnie konieczna!
2) woda – nie musi być czysta, ale musi być zdrowa! Najlepsza jest woda wodociągowa, odpowiednio odstana, o temperaturze identycznej z tempera turą wody w akwarium dekoracyjnym lub zbiorniku hodowlanym. Jej odczyn powinien być obojętny (pH = 7), a twardość średnia, tj. około 8-12°n. Opisane odmiany złotych rybek najlepiej jest umieszczać w akwariach bez roślin i podłoża, wyposażonych w dobre filtry gąbkowe. Zapobiega to dziurawieniu balonów u pyzatków i mechanicznym urazom oczu teleskopów. Zmiennocieplność karasi ozdobnych sprawia, że większość odmian wytrzymuje temperatury od 0 do 35°C, jednak najdelikatniejsze odmiany szlachetni najlepiej czują się w temperaturach od 18 do 24°C. Specjalnego reżim temperaturowego wymagają tylko pyzatki, co podyktowane jest koniecznością ochrony balonów przed pękaniem. W zbiornikach z pyzatkami woda winna mieć temperaturę w granicach 18,5-22,5°C, przy czym idealną jest temperatura 21°C. Teleskopy o wyprostowanej sztywnej płetwie grzbietowej, a także krótkopłetwe typy pyzatków i niebowidów wymagają wody o twardości nie przekraczającej 12-15°n; woda twardsza powoduje wzdłużne pękanie krótkich, sztywnych płetw. W wodzie o twardości powyżej 20°n wzdłuż promieni pękają także płetwy wydłużone (welonowe). Urazy te nie są groźne jeśli rybę przeniesie się szybko do zbiornika z miękką wodą, a płetwy zrastają się bardzo szybko (w ciągu 1-2 dni); mogą one natomiast stać się przyczyną bakteryjnych stanów zapalnych, w przypadku pozostawienia ryby w twardej wodzie przez dłuższy czas.
Przeniesienie teleskopa do świeżej, nawet odstanej, wody wywołuje zwykle bardzo wyraźne zmętnienie oczu, będące wynikiem wytworzenia się na rogówce białawego nalotu przypominającego „chorobę welonową”. Takiej ryby nie należy leczyć, a już w żadnym przypadku nie próbować mechanicznego usuwania zmętnienia. Nalot ten zniknie najpóźniej po trzech dniach. Ze względu na szybki metabolizm karasi ozdobnych, częściowa wymiana wody (do 30%, ale nie więcej, bo to osłabia ryby) nawet codzienna jest konieczna (!) i dla ryb bardzo korzystna, jednak woda do wymiany musi być odstana w osobnym pojemniku przez co najmniej 5-7 dni, a jej temperatura powinna być dokładnie taka sama jak w zbiorniku z rybami. Używanie do częściowej wymiany wody zbyt świeżej (chlor i produkty jego reakcji z wodą!) wywołuje u ryb zaczerwienienie płetw, a u teleskopów także zaczerwienienie zewnętrznej powierzchni gałek ocznych, co szczególnie łatwo zaobserwować u osobników o białym i jasnym zabarwieniu. Zbyt świeża woda może także spowodować zaostrzenie (a tym samym i zniekształcenie) zwykle zaokrąglonych końców płetw, w wyniku zniszczenia ich przez chlor. Szczególnie wrażliwe są tu delikatne końce płetw welonowych oraz wszystkie płetwy narybku i ryb młodych. Przedłużający się stan podrażnienia – podobnie jak pękanie płetw pod wpływem wody zbyt twardej – sprzyja infekcji bakteryjnej, która może być przyczyną różnych chorób, a w najlepszym przypadku „tylko” bakteryjnego zapalenia płetw.
3) pokarm – najlepszym pokarmem są żywe rozwielitki (wioślarki) pod warunkiem jednak, że złowiliśmy je sami w nie zarybionym sławie lub jeziorze. W żadnym przypadku nie należy karmić cennych złotych rybek pokarmami żywymi zakupionymi w sklepach zoologicznych(l), a szczególnie rurecznikami, które nie sprzyjają dobremu rozwojowi karasi ozdobnych. Bardzo dobre rezultaty hodowlane i szybki wzrost rybek można osiągnąć stosując jako podstawowy pokarm suszone rozwielitki z dodatkiem witaminy D3(w proporcji: 2-3 krople preparatu aptecznego, stanowiącego roztwór witaminy w oleju jadalnym, na ilość suszu mieszczącą się w pudełku od zapałek). Niezbędnym uzupełnieniem pokarmu podstawowego może być surowe, chude mięso wołowe z dodatkiem ” Vibowitu”, a także rozmaite pokarmy sztuczne renomowanych wytwórców krajowych jak np. „Art” z Tarnowa oraz – i może nawet przede wszystkim – pokarmy sztuczne ze znanej serii „Tropical” A. Ogrodnika z Chorzowa.
Zachowanie łych zaleceń gwarantuje doskonały stan ryb i ich szybki rozwój. Jeśli jednak zdarzy się prawdziwe nieszczęście (doświadczenie – także i moje – poucza, że najczęstszą przyczyną śniecią rybek jest leczenie chorób urojonych) i ryby zachorują, to do ich leczenia należy przede wszystkim używać czterech podstawowych, od lał wypróbowanych, leków: soli kuchennej, nadmanganianu potasowego, trypaflawiny i chloraminy T. Sposoby leczenia podane są w każdym podręczniku akwarystycznym. Szczególne (w naszych warunkach bardzo rzadkie) przypadki chorób i sposoby ich zwalczania opisał ostatnio A. Latusek 6). Fotografia autora
__________ 1) Nazwy odmian i ich opisy szczegółowe podane są w artykule A. Lałuska – Wzorce (standardy) złotych rybek – karasi ozdobnych, „Akwarium”, nr 2(44): 1978, s. 43 i nasł.
2) Porównaj: Y. Matsui – Gołdfish, Hoikusha Publishing Co, Osaka 1971 (Japan), a także R. Graham – „Aquarium” 1(No 10), 1978 str. 44 i 45 (USA).
3) Porównaj: A. Latusek – Racjonalny chów karasi ozdobnych, cz. I „Akwarium”, nr 1(61): 1981, str. 16 i dalsze.
4) Patrz przypis 1.
5) Zobacz np: G. Flauaus – Der Goldfisch, Franckh’sche Verlaghandlung W. Keller u. Co, Stułtgart 1975; R. Piechocki – Der Goldfisch, A. Ziemsen Verlag, Wittenberg Lutherstadt 1978 i cytowaną łam literaturę oraz pozycje podane w odsyłaczach 2 i 3.
6) A. Latusek – Racjonalny chów karasi ozdobnych, cz. IV, „Akwarium”, nr 5-6(65-66): 1981, s. 162-182.