O ROLI „OKOPODOBNYCH” PLAM NA POKRYWACH SKRZELOWYCH PIELĘGNICY MEEKA ¹.
Cechą pielęgnicy Meeka (Cichlasoma meelci) jest zwyczaj odchylania pokryw skrzelowych w sytuacji, gdy spotykają się ze sobą dwa osobniki. Specjalnie wyraźnie można to obserwować, gdy spotykają się ze sobą dwa samce. W tej pozycji szczególnie dobrze widoczne jest czerwone ubarwienie podgardla i dolnych części pokryw skrzelowych, na których znajdują się „okopodobne” plamy.
Zjawisko takiego nagłego pokazywania „okopodobnych” plam znane jest etologom² w zachowaniu wielu zwierząt (szczególnie owadów) w sytuacji zagrożenia. Ma ono na celu ewentualne odstraszenie wroga. W wypadku spotkania dwóch samców pielęgnicy Meeka trudno jest jednak mówić o sytuacji typowego zagrożenia. Badania wykazały nieco inną i bardziej złożoną funkcję takiego zachowania ryb.
W doświadczeniu umieszczono samce pielęgnicy Meeka w przedzielonym szybą 240-litrowym akwarium. Każda z dwu części akwarium była urządzona w identyczny sposób, i w każdej z nich zawsze umieszczano po jednym samcu. Jeden z nich miał eksperymentalnie usunięte „okopodobne” plamy, drugi był normalny. Po 10 dniach gdy samce zajęły już swoją część akwarium i potraktowały ją jako terytorium, usunięto szybę. Na granicy terytoriów dochodziło do wzajemnych spotkań obu samców. Okazało się, że samce z usuniętymi „okopodobnymi” plamami były znacznie silniej atakowane przez osobniki normalne, same natomiast nie wykazywały podobnie silnej agresywności.
Samiec pielęgnicy Meeka; strzałkami zaznaczono umiejscowienie „okopodobnych” plam na pokrywach skrzelowych (rysował Władysław Jakubiak).
W drugiej serii doświadczeń badano reakcję (agresję) samców, którym usunięto „okopodobne” plamy w stosunku do własnego odbicia w lustrze. Kontrolnie badano również taką samą reakcję u osobników normalnych. Okazało się, że przeciętna odległość między osobnikiem z usuniętymi plamami, a atakowanym przez niego własnym odbiciem w lustrze była znacznie mniejsza, niż w takiej samej sytuacji u osobników normalnych.
W trzeciej serii doświadczeń umieszczono razem w 37,5-litrowym akwarium dwa samce, z których jeden miał usunięte „okopodobne” plamy, a drugi był normalny. Wielkość akwarium była taka, że wystarczała jako terytorium tylko dla jednego z samców. Drugi był przepędzany. Okazało się, że dominującym był samiec normalny. Tylko w jednym wypadku żaden z samców nie zdołał wywalczyć pozycji zdecydowanie dominującej. W żadnym z eksperymentów nie obserwowano dominacji| samca z usuniętymi „okopodobnymi” plamami.
Wyniki tych wszystkich doświadczeń można zinterpretować dość prosto: widok „okopodobnych” plam na pokrywach skrzelowych pielęgnicy Meeka jest czynnikiem, który łagodzi agresję między osobnikami. Umożliwia to znacznie gęstsze zasiedlenie zajmowanego przez ryby środowiska i tym samym lepsze jego wykorzystanie dla gatunku.
_____________ ¹ Opracowano na podstawie wyników pracy naukowej: Redesater T, Fernó A.: On the function of the „aye-spots” in agonistic behaviour in the fire-mouth cichlid (Gchlasoma meelci). Behavioural Processes 4/1979/ 5-13