Choroby ryb bardzo często zniechęcają początkujących akwarystów, a nawet doświadczonym hodowcom sprawiają dużo kłopotu. Większość z nich jest jednak spowodowana brakiem doświadczenia i możliwa do uniknięcia, względnie prostego w środkach wyleczenia.
W naturalnych warunkach, przy istniejącej równowadze biologicznej, w zbiorniku wodnym ryby posiadają wrodzoną „odporność” na większość schorzeń. Zachwianie równowagi przez zmianę któregokolwiek z czynników ją warunkujących, (np. temperatury, warunków chemicznych wody, nadmiernego zagęszczenia roślin i zwierząt itp.) doprowadza do obniżenia tej odporności oraz zwiększenia toksyczności czynników chorobotwórczych. Przy dobrej kondycji ryby są bardziej odporne na działanie tych czynników – istnieje jakby równowaga pomiędzy rybą a nimi, obniżenie odporności ryby powoduje masowy rozwój pasożytów i drobnoustrojów, a tym samym epidemie. Mała objętość akwarium z dużą ilością ryb sprawia, że epidemia obejmuje z zasady wszystkie ryby, albo co najmniej jeden gatunek. Najważniejszą zatem sprawą jest utrzymanie równowagi biologicznej w akwarium dla stworzenia warunków jak najbardziej zbliżonych do naturalnych, a także przestrzeganie podstawowych zasad hodowlanych i profilaktycznych.
Najważniejsze zasady są następujące:
– nowe akwarium należy przemyć kilkakrotnie wodą (w celu usunięcia trujących substancji, zawartych w kicie lub kleju). Żwirek (piasek), pochodzący ze zbiorników wodnych przemywamy (parzymy) wodą dotąd, aż woda nad nim będzie przezroczysta. Następnie sadzimy rośliny, nalewamy wodę, dobrze ją napowietrzamy (filtrujemy). Ryby wpuszczamy dopiero po kilku dniach, aby w tym czasie rośliny mogły wchłonąć niektóre związki rozpuszczone w wodzie wodociągowej. Używanie w tym przypadku roztworu tiosiarczanu (antychloru) jest zbędne;
– zakupione ryby, rośliny, ślimaki i inne zwierzęta wodne muszą przejść trzytygodniową kwarantannę. Taki jest bowiem maksymalny okres rozwoju większości chorób ryb w warunkach akwaryjnych. Zastosowanie kwarantanny ma na celu wyizolowanie ryb niepewnych, a również nieprzeniesienie choroby do innych zbiorników. Nie daje to jednak całkowitej pewności, gdyż zauważyłem, że ryby często są bezobjawowo nosicielami różnych chorób. Istnieje odporność pewnych gatunków, a nawet pojedynczych ryb na niektóre choroby (np. ichtioftiriozę). Jest to odporność okresowa, która może trwać przez kilka miesięcy. Surowica ryb, które przeszły inwazję ichłiofłiriozy unieruchamia wolno pływające stadia pasożyta, a poza tym nie są one w stanie przeniknąć śluzu na ciele ryby (M. Prost – Choroby ryb – s. 225);
– należy pamiętać, że ryby trzymane przez nas w akwariach nie zmieniają swoich wymagań co do warunków środowiska, w którym żyją. Wytrzymują one czasowo bardzo odmienne warunki, lecz po pewnym okresie powstają u nich zaburzenia i co za tym idzie, zmniejsza się ich odporność na choroby. W hodowli akwaryjnej należy kierować się danymi o warunkach, jakie te zwierzęta miały w biotopie, w którym występowały (np. rodzaj zbiornika wodnego, warunki chemiczne wody, temperatura, oświetlenie itp.) Poszczególne rodziny i gatunki mają oczywiście indywidualne wymagania, jednakże można je uogólniać do:
– czystej, przejrzystej wody, – temperatury od 22 do 26 stopni Celsjusza, – twardości wody od 5 do 15 stopni niemieckich, – kwasowości od 6,5 do 7,5 pH, – w akwarium może być najwyżej jedna ryba wielkości od 6 do 10 cm na 5 l wody; – częstego (co najmniej raz na tydzień) usuwania mułu i odchodów powodujących procesy gnilne, z dna akwarium, a także nadmiaru mocznika nie wchłoniętego przez rośliny. Dobre efekty daje cotygodniowa wymiana 1/5 do 1 /4 ogólnej ilości wody w akwarium, powodująca szybszy wzrost roślin i ryb oraz lepsze ich samopoczucie; – racjonalnego karmienia urozmaiconym pokarmem. Należy karmić dwa razy dziennie taką ilością pokarmu, którą ryby zjadają w ciągu krótkiego okresu czasu. W miarę możliwości należy łowić plankton w zbiornikach niezarybionych; – unikania zbytniego nasłonecznienia, które prowadzi do alkalizacji wody; zaciemnienia – do nadmiernej kwasowości; – przy przenoszeniu ryb z jednego akwarium do innego, a zwłaszcza przy zmianie warunków chemicznych wody, należy przyzwyczajać ryby do nowych warunków stopniowo, kilkakrotnie co kilkanaście minut dolewać do starej wody nową, w ilości najwyżej tej samej. Po 3-4-krotnym dolaniu wpuszczamy dopiero ryby. Nagła zmiana środowiska (wody o innej temperaturze, pH, twardości) może spowodować u ryby szok, kończący się osłabieniem, a niejednokrotnie śmiercią; – nie stosować tak zwanych kąpieli „profilaktycznych” – środki chemiczne mają różne uboczne działanie; Stosując się do tych zaleceń można uniknąć większości chorób wywoływanych złymi warunkami oraz przyniesienia ich z zewnątrz.
W przypadku stwierdzenia chorych ryb należy:
– natychmiast usunąć je z ogólnego zbiornika, a pozostałym zapewnić jak najbardziej optymalne warunki bytu; – przed przystąpieniem do leczenia sprawdzić warunki fizykochemiczne wody (temperatura, twardość, pH), a jeżeli różnią się od wymaganych przez dany gatunek – skorygować. Usunąć brud i muł z dna, wymienić częściowo wodę; – chore ryby zbadać i odpowiednio leczyć; – starać się stosować najprostszy,najmniej szkodliwy środek (np. podwyższenie temperatury, sól kuchenna), dopiero gdy nie skutkuje użyć innych, bardziej toksycznych (chloramina, trypaflawina, zieleń malachitowa i inne); – w przypadku chorób bardzo trudno wyleczalnych, w ostateczności zniszczyć całą obsadę, a akwarium odkazić, na przykład silnym roztworem nadmanganianu potasu (także urządzenia i sprzęt: siatki, filtry, kostki).
Rozpoznawanie: wiele chorób, zwłaszcza w zaawansowanym stadium, wykazuje podobne objawy, a także większość czynników chorobotwórczych jest niewidoczna gołym okiem. Dokładne rozpoznanie choroby jest więc możliwe dopiero po wykonaniu sekcji ryby i przeprowadzeniu badań mikroskopowych, bakteriologicznych, wirusologicznych. Metody badań ryb znajdują się we wszystkich podręcznikach chorób ryb, wykonują je pracownie zajmujące się badaniem ryb w hodowlach stawowych. Przedstawione tułaj objawy są najbardziej charakterystyczne dla danych chorób.
Objawy chorobowe i zachowanie się ryb I.
I. Zachowanie się ryb
Wyskakują z wody, wykonują gwałtowne ruchy
1. Zbyt wysoka temperatura wody
2. Woda nieodpowiednia – zbyt kwaśna
3. Heksamitoza
Ruchy chwiejne, kołyszące
1. Zbyt niska temp. wody
2. Ichtiosporidioza + (Ichtiofonoza)