„Cicer cum caule” –
czyli groch z kapustą
o złotych rybkach
Adam LATUSEK
Wydawać by się mogło, że o tak powszechnie znanych rybkach, jak karasie ozdobne Carassius auratus (Linne, 1758), popularnie nazywanych „welonami”, co nie zawsze jest ścisłe, wiemy wszystko. Okazuje się jednak, iż wiele interesujących faktów, o posmaku wręcz kuriozalnym, dla wielu Czytelników „Akwarium” może być mało znanych i spowodować pewne zaskoczenie. Zgromadzone tu ciekawostki są luźnymi informacjami, dowolnie wybranymi, nieuporządkowanymi w ramach jakiegoś systemu czy wg zasady – od „A” do „Z”. Oczywiście nie są to jeszcze wszystkie interesujące fakty związane z tematem, można je bowiem mnożyć bez końca, bo łeż zainteresowanie tymi rybkami sięga setek lat wstecz. Dzieląc się tymi szczegółami, kierowałem się tu ich niezwykłością i prawdopodobną ich nieznajomością wśród akwarystów, mając nadzieję, że może zainteresują one Czytelników, skłonią do refleksji, a przy tym czegoś nowego nauczą. Sądzę, iż będzie to nietypowa popularyzacja rybek, którymi pasjonowały się i pasjonują miliony akwarystów na całym świecie przez wieki, a że przyjęła konwencja odbiega od tego, do czego przywykliśmy na łamach naszego czasopisma – to tylko zasługa owej dziwnej, choć zupełnie udomowionej .rybki, niby dobrze znanej wszystkim, a tak naprawdę to ciągle odkrywanej na nowo…
Serce złotej rybki bije dosyć wolno, bo od 10 do 30 razy na minutę. Liczba uderzeń serca, w przybliżeniu równa jest liczbie ruchów oddechowych pokryw skrzelowych ryby. Normalny rytm serca zostaje zachwiany przy nagrzaniu wody powyżej 30°C, a przy 4- -5°C w znacznym stopniu ilość uderzeń zmniejsza się i ulega poważnym zakłóceniom. Bicie serca złotych rybek uzależnione jest też od stopnia nasycenia wody tlenem.
Średnio w 1 mm3 nasienia samca złotej rybki znajduje się 7,4 min plemników, których ogólna żywotność w wodzie wynosi około 70 sekund. Zatem ikra samicy może być zapłodniona tylko i wyłącznie w tym czasie,
Wycięty ze złotej rybki jej mlecz, zawinięty w mokrą szmatkę i przechowywany w chłodzie, zachowuje żywotność plemników do 6 dni.
Złote rybki w Chinach symbolizują tolerancje, jak również życie godne i milczące, a więc korzystny pokój. Są też symbolem współistnienia.
Około 1200 sztuk ziaren ikry złotej rybki waży 1 gram.
Pęcherz pławny karasi ozdobnych napełniony jest azotem i tlenem,
Złote rybki, podobnie jak inne ryby, zachowują przez całe życie tę samą ilość łusek, których jest u nich około 650 sztuk,
Płetwa grzbietowa formy wyjściowej złotej rybki ma 20 promieni, zaś płetwy piersiowe, brzuszne i odbytowe – 9 promieni.
Najlepszą temperaturą dla inkubacji ikry „welonów” jest 19-20°C. Zarówno przy wyższych, jak i niższych temperaturach, u wylęgniętego narybku powstają deformacje płetw, a głównie płetwy ogonowej.
Jelito złotej rybki jest 4 razy dłuższe od długości. Żołądek jest u niej niewielki i proces trawienia pokarmu właściwie odbywa się w jelicie.
Złote rybki mają stosunkowo mało krwi która stanowi tylko 2% ogólnej wagi ciała (u ptaków np. 8-9%). Krew ta w różny sposób ścina się (krzepnie) na powietrzu, rozpadając się: szybciej krew pobrana ze skóry lub skrzeli, wolniej z organów wewnętrznych
Liczba erytrocytów (czerwonych ciałek w 1 mm³ krwi złotej rybki sięga około 3 mln
Teleskopowe oczy zaczynają się pojawiać u narybku tej odmiany po 50-60 dniach od wyklucia się larw z ikry.
Balony pod oczami pyzatków zaczynają się formować u młodych rybek już w 35-40 dni od wylęgu narybku. Uzależnione jest to jednak od warunków, w których rybki żyją i sposobu ich karmienia.
W pierwszym roku życia złota rybka „zmienia swoje uzębienie” dwukrotnie. W następnych latach – raz na rok. Chodzi tu o tzw. zęby gardłowe, czyli kostne twory na dolnych kościach gardłowych. Naprzeciw „zębów” znajduje się płytka łogowa (żarno), o którą rozcierany jest pokarm. W jamie gębowej karasie ozdobne zębów nie mają, jak to jest u wielu innych gatunków ryb.
Naroślą na głowie lwiej główki kształtują się w ciągu 6 lat od wylęgnięcia się ryby z ikry.
„Welony” w młodości preferują pokarmy zwierzęce, na starość – roślinne.
Ikra karasi ozdobnych, na Dalekim Wschodzie, z uwagi na jej krystaliczną przezroczystość, jest symbolem szczerości.
W Azji karasie ozdobne ofiarowywane są w darze osobom, które pragnie się uczcić. W grudniu 1954 r., premier ChRL – Czou En-laj z okazji 65 rocznicy urodzin premiera Indii – Jawaharlala Nehru, podarował mu 200 sztuk złotych rybek; różnych szlachetnych odmian hodowlanych.
Przed II wojną światową (1936 r.) cena dobrego, importowanego okazu karasia ozdobnego w Polsce dochodziła do 300 i więcej złotych.
W Japonii działa 58 Klubów Miłośników Złotych Rybek, konkurujących ze sobą i zrzeszających parę milionów akwarystów. W samym Tokio jest takich klubów 7. W Polsce, przy Zarządzie Głównym PZA również działa Klub Miłośników Złotej Rybki.
Zwykła sól kuchenna, dodana do wody, w której pływają „welony” stanowi często najskuteczniejszy środek leczniczy na niektóre choroby tych ryb.
Bywały lata, że w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej około 400 farm hodowlanych złotych rybek produkowało rocznie 20- -25 milionów sztuk ryb, oferowanych do sprzedaży.
System nerwowy złotej rybki jest słabo rozwinięty, a jej mózg bardzo mały. Nie oznacza się ona specjalną inteligencją, tek jak niektóre inne ryby – np. pielegnice. Ale szereg innych walorów zapewnia jej, jak na razie, stale jeszcze – od dziesiątków i setek lat, pierwsze miejsce wśród hodowanych przez człowieka ryb akwariowych. Pod względem wysokości ceny – w znacznym stopniu wyprzedzają karasie ozdobne nawet najmodniejsze ryby akwariowe, choć przy tym są one rybkami dosłownie dla każdego i na każdą kieszeń.
W starożytności Chińczycy uważali, że złote rybki mogą żyć 100 lat, ale to nieprawda. W XIX w. w Europie odnotowano wypadki, że ryby te, w najlepszych warunkach, osiągały wiek 30-35 lat. Przeciętnie jednak mogą one żyć do 20-25 lat, a praktycznie 7-8 lat.
Samica złotej rybki, za jednym razem, może złożyć ponad 2000 sztuk ziaren ikry. Produkcja narybku karasi ozdobnych, liczona w milionach sztuk na świecie, bierze się stąd, iż ryby te wycierane są masowo bez większych problemów i to kilkakrotnie w ciągu roku.
Pod koniec XIX w. (1886), szacowano, że liczba hodowanych w Europie złotych rybek wynosi ponad 2 min sztuk, dając obrót handlowy najmniej 1 min rubli rocznie. W tym samym czasie w Stanach Zjednoczonych sprzedawano rocznie narybku za sumę 300 tys. dolarowi
W drugiej połowie XIX w. po ulicach Warszawy chodzili Grecy, oferując w dużych słojach niezliczone ilości złotych rybek, sprzedawanych stosunkowo tanio.
Prawdziwą złotą rybkę, wg chińskiego poety z XVI w. Czien te, poznaje się po tym, że kiedy jest zanurzona w wazie o ściankach z białej porcelany, wydaje się nagle, jakby ścianki wazy pomalowano na czerwono.
W Chinach, za panowania cesarzy, pokarm dla złotych rybek, hodowanych w pałacu imperatora łowili specjalni, tylko dla tego celu kształceni – młodzi eunuchowie.
Złote rybki nigdy nie piją wody, pobiera jąc ją w sposób pasywny poprzez skrzela i ścianki pyska.
W XV w. w Chinach istniał wyjątek, kiedy można było spożyć złotą rybkę: gotowana w bulionie, z cebulą i zmielonym pieprzem, była najlepszym lekarstwem na chroniczną czerwonkę (dyzenteria). Z jakim skutkiem leczono w ten sposób? – Nie wiemy.
Odmiana karasi ozdobnych, znana jako nimfa, stanowi wybrakowane, autentyczne welony.
Prawidłowo rozwijający się karaś ozdobny, o długości 3-5 cm, ma zazwyczaj stosunkowo niewielki ogon, który rozwija się dopiero w ciągu pierwszego zimowania. Dopiero po 2-3 latach życia „welony” mają najpiękniejsze ogony.
Dobrze rozwinięty węch złotych rybek służy im do orientacji na dużą odległość, zmysł smaku zaś – na bliską. Narząd węchu, mieszczący się w nosie, nie ma żadnego wewnętrznego połączenia z jamą ustną, w której znajdują się komórki zmysłowe smaku.
Dobrze wykształcone oczy u teleskopów, Jak również ostateczne wyzłocenie się rybek, może nastąpić po roku życia, a czasem i później. Stąd młode, czarne teleskopy najczęściej takimi nie pozostają, zmieniając swoje ubarwienie.
Na Dalekim Wschodzie, po 20 dniach od wyklucia się narybku „welonów”, przystępuje się do pierwszej selekcji ryb, którą powtarza się jeszcze trzy-cztery razy. Otrzymuje się w ten sposób okazy najlepsze z najlepszych. Selekcję przeprowadza się następująco: z 10 tys. wybiera się 1000 sztuk, z 1000 ryb – 100, a ze 100 – 10 szt.
Objętość pęcherza pławnego złotej rybki, o wadze 20-40 g mieści 1,78 ml gazów. Dobowe zmiany tej objętości wahają się w granicy 0,22 ml, niezależnie od wagi rybki. Wykorzystując swój pęcherz pławny, złota rybka potrafi „zawisnąć” w bezruchu w toni wodnej, nie wykonując przy tym żadnych ruchów płetwami.
Złota rybka „produkuje” dziennie 4-10 ml moczu, gromadzonego w pęcherzu moczowym, na 100 g swojej wagi.
W dziejach rozwoju złotych rybek i kształtowania ich odmian hodowlanych, odnotowano wiele poetyckich nazw nadawanych tym ryb kom, głównie w Chinach. Wśród wielu wymienić można: „Opadające kwiaty”, „Niebo i ziemia”, „Złote hełmy”, „Perłowe czaszki”, „Oczy księżyca”, „Złote głowy z rubinami”, „Oczy słońca”, „Purpurowe wargi”, „Oczy śnieżne”, „Oczy o czarnym blasku”, „Rozpostarty lotos”, „Kwitnąca woda”, „Kapucynka”, „Wisienka”, „Obłoki”, „Marmurki”, „Kijanka”, „Rubinowa muszla” – i tak wyliczać można chyba bez końca.
Markiza de Pompadour (1721 – 1764), faworyta króla Ludwika XV, która, jako pierwsza we Francji, otrzymała w prezencie od Francuskiej Wschodnio-lndyjskiej Kompanii, około 1750 r., importowane złote rybki, faktycznie nazywała się – Jeanne Antoinette Poisson – to znaczy J. A. Ryba!