Pistia jest efektowną rośliną pływającą, hodowaną w akwariach. Jej okazałe, do 15-20 cm średnicy rozety, wzbudzają zainteresowanie i są chętnie nabywane przez akwarystów. Niestety, atrakcyjne okazy po przyniesieniu do akwarium bardzo często zaatakowane przez pleśń marnieją, wytwarzając wegetatywnie dużą liczbę małych roślinek nie osiągających, właściwych dla gatunku, rozmiarów. Jako wieloletni hodowcy pistii chcielibyśmy bliżej zapoznać Czytelników z tą rośliną oraz podzielić się naszymi spostrzeżeniami dotyczącymi jej prawidłowej uprawy. Pistia stratiotes (pistia rozetkowa, topian osokowy, wodna sałata) posiada łopatkowate liście o długości do 15 cm i szerokości 8-10 cm, całobrzegie, na szczycie zaokrąglone, o 7-15 równoległych nerwach wgłębionych z wierzchu, a wystających na dolnej powierzchni liścia w formie żeber – grubych u podstawy i zanikających na końcach liści. Liście, sztywne, osadzone na skróconej łodydze w postaci rozety, z dobrze rozwiniętą tkanką powietrzną, pokryte są włoskami, które nadają im barwę jasnozieloną z niebieskawym odcieniem. Gęsta pokrywa włosków zapobiega zatrzymywaniu się wody na liściach, a tym samym ich namakaniu.
Pistia stratiotes – w kątach liści widoczne miniaturowe kwiatostany
Fot. S. Cabała
Jest to niezmiernie istotne, ponieważ jeżeli liście pokryte są chociażby najcieńszą warstwą wody nie zachodzi proces transpiracji t.j. wyparowywania wody przez szparki liściowe, a tym samym utrudniony jest przepływ wody transportującej składniki pokarmowe, oraz wymiana gazowa. U nasady rozety wyrastają gęsto rozgałęzione korzenie o barwie białej, opalizującej, spowodowanej występowaniem licznych komór powietrznych, osiągające nawet do 0,5 m długości (zazwyczaj nie przekraczające 30 cm). W okresie od kwietnia do sierpnia wyrośnięte rośliny wytwarzają u nasady liści drobne żółtobiałe kwiatostany o długości 1-2 cm. W ich skład wchodzi owłosiona pochwa kwiatostanowa otaczająca kolbę na której w części dolnej znajduje się jeden kwiat żeński, natomiast w części górnej kilka kwiatów męskich. Bliskość kwiatów męskich i żeńskich ułatwia samozapylenie. Nasiona zachowują zdolność kiełkowania przy spadku temperatury do 4°C, a nawet przy krótkotrwałym oddziaływaniu ujemnej temperatury do -5°C. Kiełkują one po krótkim okresie spoczynku (kilka tygodni) w temperaturze nie niższej niż 20°C. W warunkach sztucznych pistia rozmnaża się jednak głównie wegetatywnie za pomocą rozłogów rozwijających się w kątach dolnych liści. Fot: R. Patryas
Omawiany gatunek zasiedla wody stojące lub wolnopłynące w strefach tropikalnej i subtropikalnych całego świata; sporadycznie spotyka go się nawet w płd. Europie W warunkach naturalnych skupienia pistii zajmujące setki hektarów utrudniają żeglugę śródlądową, powodują zachwaszczenie upraw ryżu i taro, stwarzają warunki dla życia moskitów i sprzyjają ich rozmnażaniu. Niewielkie zbiorniki całkowicie porośnięte pistią skazane są na szybką zagładę. Pokrywa z pistii znacznie utrudnia bowiem wymianę gazową i zwiększa dzięki intensywnej transpiracji wyparowanie wody ze zbiornika. Aby pistia mogła prawidłowo rozwijać się w akwarium konieczne jest zapewnienie jej właściwego oświetlenia, wilgotności powietrza, temperatury, twardości i pH wody.
Rys: Z. Wilczek
Pistia stratiotes najlepiej rośnie przy intensywnym, co najmniej dziesięciogodzinnym oświetleniu słonecznym (optymalne 12-14 godz.), które może być zastąpione oświetleniem jarzeniowym, najlepiej o barwach mieszanych (białe, dzienne, żółte, typu flora), lub przy pomocy żarówek. Oświetlając akwarium żarówkami, należy pamiętać aby były one oddzielone od roślin pływających szybą. W przeciwnym razie powietrze nad zwierciadłem wody ulega osuszeniu i przegrzaniu, co niekorzystnie wpływa na rozwój rośliny, a nawet może być przyczyną bezpośrednich uszkodzeń. Pistia najlepiej rozwija się w temperaturze wody i powietrza wynoszącej 20-30°C. W niższych temperaturach rośnie słabo. Szczególnie wrażliwa jest wtedy na opadające na liście krople wody, które powodują ich żółknięcie, pleśnienie i obumieranie. Rośliny nie narażone na zmoczenie można przetrzymywać w stosunkowo niskich temperaturach wynoszących 14-16°C. Pistia dobrze rośnie w wadzie słabo kwaśniej lub obojętnej o pH 6-7, preferuje raczęj wodę miękką, aczkolwiek rośnie także w wodzie twardej. W akwariach gęsto zarybionych dodatkowe nawożenie nie jest konieczne; w przeciwnym wypadku zaleca się dodawanie do wody słabego roztworu krowieńca lub preparatu „,Bio-Flovin”. Niektórzy hodowcy zalecają zimowanie pistii w doniczkach z mchem, jednak w naszych akwariach pistia rośnie znakomicie i rozmnaża się wegetatywnie przez cały rok bez zauważalnego okresu spoczynku.
Literatura: 1. Gierszel K.: „Pistia rozetkowa” „Akwa rium” 4/1977 str. 129-131 2. Gucweler S.: „Rośliny w akwarium”. Spółdzielnia Inwalidów „Akwarium”, Warszawa, str. 86 3. Tachtadżian A. K.: „Zizu rastjenij” T. 6. Cwietkowyje rastjenija. Poswieszczenije. Moskwa 1982. str. 493. 4. Tałałajowie D. S.: „Dziwny świat roś lin”. PWRiL Warszawa 1974. str. 87-88.
Od recenzenta Rośliny uprawiane w akwarium nigdy nie osiągają wymiarów podanych w artykule. Są to maksymalne wielkości roślin rosnących w środowisku naturalnym lub uprawianych w basenach szklarniowych oświetlonych światłem naturalnym. W uprawie akwariowej pistia na ogół nie przekracza 5-7 cm (rzadko 10 cm) średnicy. W porównaniu z pistia rosnącą w basenach rozmnaża się bardziej intensywnie wegetatywnie, jej rozety liściowe są bardziej płaskie a korzenie krótsze. Intensywność barwy roślin uzależniona jest od natężenia i składu spektralnego światła. W przypadku roślin uprawianych przy oświetleniu naturalnym, reguła jest prosta – im większe natężenie światła, tym kolor liści jest bardziej żółto-zielony. Z moich obserwacji wynika, iż w naszej strefie klimatycznej pistia najlepiej rośnie w miejscach lekko ocienionych, nie wystawionych na bezpośrednie działanie promieni słonecznych w godzinach południowych, w wodzie płytkiej o silnie mulistym podłożu, a więc bogatej w substancje pokarmowe. Długość dnia jest głównym czynnikiem determinującym cykl życiowy roślin. W miesiącach jesiennych przerywają one swój wzrost. W basenach nie doświetlanych o temperaturze wody 14-18°C okres zimowy przeżywają nieliczne rośliny, natomiast doświetlanie sprawia, że rośliny nie przerywają wegetacji, jednakże wzrost ich jest wolniejszy a wymiary mniejsze. W przypadku kwitnienia roślin w okresie letnim, a wyginięcia zimą, możemy być pewni, że wiosną opadłe na dno nasiona zaczną kiełkować (jeżeli średnia temperatura wody w okresie zimowym nie będzie niższa niż 6-8°C) i po osiągnięciu odpowiedniej wielkości wypływać na powierzchnię wody.