W południowej Azji żyje strzelczyk indyjski (Toxotes jaculałrix). Ryba ta poluje na owady siedzące na przybrzeżnej roślinności. Nie wyskakuje z wody celem złapania zdobyczy, lecz robi to w inny, oryginalny sposób. Z pyska wyrzuca strugę wody na odległość do 1,5 m. Strącony owad opada na wodę i staje się łatwym łupem podwodnego łowcy. Akwarystom są znane tylko importowane egzemplarze. W niewoli nie udało się jeszcze tej ryby rozmnożyć. Warto zwrócić uwagę na ryby z rodziny poskoczkowatych (Penophthalmidae), które żyją w dorzeczach oceanu Indyjskiego. Ryby te mogą przez długi czas przebywać na powietrzu. Wtedy funkcje oddechowe pełni ogon, którego skóra ma silnie rozwiniętą sieć naczyń krwionośnych. Przebywając na lądzie, te kilkucentymetrowe rybki polują na bezkręgowce. Potrafią również wspinać się na drzewa, skakać po gałęziach i łapać owady w locie. Motylowiec (Pantodon buchholzi) to mieszkaniec wód afrykańskich, dorasta do 10 cm długości. Jest niezwykle dekoracyjny; płetwy piersiowe przypominają skrzydła motyla. Przy ich pomocy wykonywać potrafi kilkumetrowe loty ślizgowe. Potrafi również wyskakiwać pionowo z wody. Podczas tych powietrznych ewolucji łapie owady w locie
MotylowiecSmukleń pryskacz
Akwarium z takimi rybami powinno być obudowane siatką, aby zabezpieczyć się przed znalezieniem martwej ryby na podłodze. Powszechnie uważa się, że jedynym żywiołem, w którym przebiega najważniejszy proces biologiczny – rozmnażanie – jest woda. Nie jest tak w przypadku mieszkańca Amazonki. Smukleń pryskacz (Copella arnoldi) należy do rodziny smukleniowatych (Lebiasinidae) i doskonale nadaje się do hodowli w akwarium. Smukły kształt i piękne ubarwienie to cechy zewnętrzne 8-centymetrowego samca. Mierząca 6 centymetrów samiczka jest mniej barwna. Zaloty w okresie godowym mają burzliwy przebieg. Podczas nich ryby zbliżają się do siebie i płyną ku powierzchni. Przytulone do siebie bokami – jakby na komendę wyskakują z wody. Podczas tego skoku brzuchy ich dotykają na moment liścia rośliny nadwodnej lub szyby nakrywowej akwarium, po czym wpadają już pojedynczo do wody.
Pyszczak muszlowy (Pseudotropheus lanisticola)
Jest to tzw. próbne składanie ikry, bo dopiero po kilku takich skokach, para składa ikrę. Podczas każdego skoku samica przykleja do rośliny 5 do 12 ziaren, a samiec w tym samym czasie zapładnia je. Po tarle na liściu może być do 200 szt. ikry. Po skończonym tarle samica odpływa, a samiec pozostaje na straży. Aby rozwijającym się zarodkom zapewnić dostateczną wilgotność, uderza co chwilę ogonem i skrapia je wodą. Po ok. 36 godz. następuje wylęg i młode spadają do akwarium. Karmione pierwotniakami, a następnie drobnym planktonem rosną dosyć szybko. Wysoko wyspecjalizowanymi gatunkami pod względem opieki nad potomstwem są ryby z rodziny pielęgnicowatych (Cichlidae). Po tarle rodzice wachlują ikrę płetwami. Pyskami zbierają z niej zanieczyszczenia i usuwają nierozwijające się jaja. Po wylęgu strzegą przed niebezpieczeństwem larwy, a następnie pływający w stadku narybek. Marzeniem niejednego akwarysty są paletki lub dyskowce. Pięknem barw nie ustępują rybom raf koralowych. Rozpowszechniany jest pogląd o wysokim stopniu trudności hodowli tych ryb. Tak jednak nie jest, jeśli zapewni się odpowiednie warunki i jednocześnie dobrze pozna ich biologię. Do cudów przyrody należy zaliczyć opiekę nad potomstwem. Narybek w pierwszym okresie życia żywi się wydzieliną skóry rodziców. Hodowca w zasadzie nie jest w stanie sam wykarmić młodych. Piszę w zasadzie, gdyż w Stanach Zjednoczonych A. P. w przedsiębiorstwie, które zajmuje się (nie wiem czy do tej pory) hodowlą dyskowców (Symphysodon discus) 100% narybku wychowuje się bez udziału ich naturalnych opiekunów. Skład i rodzaj pokarmu jest tajemnicą firmy, a sukces ogromny, o czym mogą świadczyć liczby. W 1976 roku od 100 par hodowlanych, w 10 odmianach, otrzymywano od 800 do 1300 szt. narybku tygodniowo, z czego wychowano ogromną część.
Pawie oczko – samiec
Niewątpliwie bardzo interesującymi pielęgnicami są gatunki należące do pyszczaków. Wyróżniają się tym, że ikra, a następnie larwy są inkubowane w pyskach. Narybek w razie niebezpieczeństwa chowa się w nim przez pierwsze dni życia. Uwieńczeniem wysiłków hodowlanych jest widok rozchylonych szczęk ryby-opiekuna i wypływający narybek. Pyszczaki to głównie mieszkańcy Afryki; największa ich ilość występuje w jeziorze Malawi. Z ryb zamieszkujących w południowej Azji, sporą popularnością cieszą się gatunki z rodziny łaźcowatych (Anabantidae). Wspólną ich cechą jest posiadanie labiryntu, narządu który umożliwia oddychanie powietrzem atmosferycznym. Obserwować można jak podpływają co chwilę do powierzchni wody i pobierają powietrze. O tym, jak taki rodzaj oddychania jest ważny dla nich, dowiodło doświadczenie. Wielkopłetwa wspaniałego (Macopodus opercularis) umieszczono w akwarium i siatką odcięto dostęp do powietrza – ryba zginęła po 7 godzinach. Umieszczona na powietrzu, w naczyniu z mokrymi roślinami wytrzymuje 27 godzin.
Mieczyk (odmiana berlińska)
Biologicznie uwarunkowana jest budowa gniazd z piany na powierzchni wody. Samce umieszczają w nich ikrę. Opiekują się nią, a następnie larwami do momentu aż młode samodzielnie zaczną pływać. W wodach , gdzie ryby te żyją w naturze, jest mało tlenu. Gniazdo umożliwia prawidłowy rozwój powstającego życia, a pływając na powierzchni zapewnia dobry dostęp powietrza i wilgotności, co dla ikry jest niezbędne. Wielu z nas hoduje popularne pawie oczka, mieczyki oraz innych przedstawicieli rodziny piękniczkowatych (Poeciliidae). Rzadko kto zastanawia się nad faktem żyworodności u tych ryb, a jest to przecież fenomen biologiczny. Samce mają płetwę odbytową przekształconą w narząd kopulacyjny {gonopodium). Zapłodnienie następuje wewnętrznie i jaja rozwijają się w ciele samicy przez okres 4 do 6 tygodni. Ryby te w odpowiednich warunkach rozmnażają się bardzo szybko. W USA przeprowadzono badania mające na celu dowieść, jaki wpływ ma rodzaj karmienia na płodność.
Wachlarek brazylijski (Cynolebias whitei)
W odpowiedni sposób karmiono samice pawich oczek (Poecilia reticulata). Okazało się że karmione wyłącznie suchymi rozwielitkami rodzą 4 szt. młodych. Stosowane przez przeciętnego polskiego hodowcę różnorodne karmienie daje od 70 do 150 szt. narybku. Ryby karmione wyłącznie dżdżownicami rodziły niewiarygodną liczbę – 300 szt. Mieczyki i pawie oczka wykazują dużą tendencję zmiany kształtu płetw i ubarwienia, z tego względu są przedmiotem specjalnych wystaw i konkursów. Nie do końca zbadana jest przyczyna zaburzeń hormonalnych, powodująca zmianę płci u ryb. U mieczyków zdarza się, że samica przemienia się w samca. Sytuacja odwrotna również może nastąpić, są to jednak bardzo rzadkie przypadki. Zmiany takie można obserwować również u innych ryb żyworodnych, a także wśród gatunków innych rodzin. Ryby karpiencowate (Cyprinodontidae)i zamieszkują tereny Afryki, Ameryki, Azji i południowej Europy. Osiągają zwykle niewielkie wymiary i są bajecznie kolorowe. Przystosowały się do życia w bardzo niekorzystnych warunkach. Spotkać je można w okresowo wysychających zbiornikach, gdzie składają ikrę w dno. Dorosłe giną po wyschnięciu wody, a ikra przebywa w mule i po nadejściu pory deszczowej szybko rozwija się. Kilka gatunków potrafi żyć w wodzie o olbrzymim zasoleniu i o wysokiej temperaturze. Jedyny żyworodny przedstawiciel tej rodziny Cyprinodon macularius żyje w wodach o temperaturze 42°C. Z biologii karpieńcowatych, najciekawszą sprawą jest przystosowanie do życia w okresowo wysychających zbiornikach wodnych. Z doświadczeń akwarystycznych wynika, że ikra niektórych gatunków może długo oczekiwać na porę deszczową.
Szczupieńczyk Playfaira
Po tarle ikrę wraz z torfem, do którego ryby ją składają, odsącza się z wody i w stanie lekko wilgotnym przechowuje. Po odpowiednim czasie leżakowania jaj, torf zalewa się wodą i oczekuje na wylęg. Czas jaki ikra potrzebuje do rozwoju jest różny i wynosi 28 dni, u innego gatunku 6 miesięcy, jeszcze inna może leżakować 18 miesięcy. Rekordem jest 3 letni okres u Cynolebias nigripinnis. Dowodzi to, że w naturalnym środowisku ikra może przetrwać długie okresy suszy. W Polsce raczej mało gatunków jest hodowanych w akwariach, a te których ikra wymaga długich okresów suszy, prawie wcale. Częściej hoduje się gatunki składające ikrę na roślinach. Najpopularniejsze – to proporczykowiec z Kap Lopez (Aphyosemion australe), szczupieńczyk pręgowany (Aplocheilus lineatus), szczupieńczyk Playfaira (Pachypanchax playfairi), strumieniak kubański (Rivulus cylindraceus). Wymienione ryby wymagają temperatury wody w granicach 22-27°C, miękkiej, o pH około 7. Tarło trwa przeważnie kilka dni i ikra jest składana na roślinach. Narybek wylęga się po 8 do 20 dniach.