Rzadkie rośliny naszych akwariów Lagarosiphon i Hydrothrix
Józef Kluczniok
W listopadzie 1989 roku, miała miejsce w Opolu coroczna wystawa akwarystyczna. Po zwiedzeniu jej, chciałbym podzielić się z Państwem kilkoma spostrzeżeniami, dotyczącymi nowinek wśród zaprezentowanych roślin. Chodzi mi w tym przypadku o rośliny z rodzaju Lagarospihon oraz Hydrothrix gardneri. Ta ostatnia roślina nie była wprawdzie wystawiana, ale ze względu na pewne podobieństwo i mylenie jej z innymi wystawianymi roślinami (Lagarosiphon i Hydrotriche hottoniflora), chciałbym ją również przedstawić, gdyż z pewnością wkrótce zadomowi się w naszych akwariach. Rodzaj Lagarosiphon został opisany w 1841 roku przez Harreya i składa się z około 15 gatunków. Wchodzi on w skład rodziny Hydrocharitaceae – żabiściekowate, która zawiera jeszcze wiele innych, znanych w akwarystyce rodzajów, jak: Vallisneria, Ottelia, Egeria, Elodea, Blyxa, Limnobium czy Hydrilla. Przedstawiciele tego rodzaju są Roślinami wyłącznie wodnymi, o pokroju zbliżonym do moczarek.
Vallisneria gigantea
Liście osadzone są na łodydze w sposób rozproszony skrętolegle, bardzo sporadycznie tworzą okółki. Kwiaty o symetrii promienistej, zawarte są wewnątrz przeświecającej podsadki (spatha), są rozdzielnopłciowe. Rośliny są jedno lub dwupienne tzn. kwiaty męskie i żeńskie są na oddzielnych roślinach. We wnętrzu spathy może gromadzić się do 50 kwiatów męskich, względnie 1-3 żeńskie. Poszczególne gatunki są do siebie bardzo podobne, a różnią się głównie układem ząbków na brzegu blaszki liściowej, ich liczebnością i wielkością (według badań Obermayera, 1964). Również warunki uprawy akwariowej są nieco zróżnicowane. W związku z tym, pozwolę sobie przedstawić trzy gatunki, jakie uprawiane są obecnie w akwariach: 1. Lagarosiphon cordofanus CASPARY, 1858 – Lagarosyfon delikatny. Występuje w tropikalnych rejonach Afryki (z wyjątkiem Gwinei i Konga), oraz na Madagaskarze, gdzie stanowiska tej rośliny znajdują się w nagrzanych wodach stojących, o głębokości do 1 m. W okresie suszy, zbiorniki te często wysychają, a przetrwanie gatunku w danym siedlisku zależy jedynie od nasion, leżących w wyschniętym mule. W Europie roślina ta znana jest dopiero od kilku lat (prawdopodobnie od roku 1981). Dorasta ona do wysokości 20-40 cm, a jej średnica osiąga 4-6 cm. Jasnozielone liście, osadzone są na łodydze naprzemianlegle, rzadziej naprzeciwległe, czasem sprawia to wrażenie że liście wyrastają w okół-kach. Osiągają one długość do 3 cm, oraz szerokość 1,5 mm, kształt ich jest linearny, a na brzegach występują bardzo drobne ząbki. Na każdej krawędzi blaszki liściowej może być 12-66 ząbków, osadzonych na trójkątnych występach. Odległości pomiędzy liśćmi na łodydze są bardzo niewielkie, co powoduje, że roślina tworzy dekoracyjne, gęsto ulistnione pędy. Kwiaty męskie zgromadzone są w podsadce o wielkości 2×3 mm, która pęka z chwilą osiągnięcia dojrzałości tych kwiatów, uwalniając je. W czasie kwitnienia tej rośliny w jej siedliskach naturalnych, powierzchnia wody pokryta jest pływającymi kwiatami męskimi, które docierają do kwiatów żeńskich (o wielkości 2 mm), umocowanych na długim pędzie kwiatowym. Ten sam sposób rozmnażania generatywnego, zwanego hydrochorią, znany jest również u roślin z rodzaju Vallisneria. W uprawie akwariowej – która początkowo stwarzała nieco problemów – wymagane są: miękka woda, o twardości węglanowej 2-8°n i odczynie ph 5,9-7,2, ale przede wszystkim bardzo intensywne oświetlenie (stanowiska naturalne wystawione są na pełne działanie słońca). Przy wodzie o wyższej twardości węglanowej, dobre wyniki daje dodawanie do wody dwutlenku węgla (CO2). Wymagana temperatura: 22-30°C. 2. Lagarosiphon madagascariensis CASPARY, 1892 – Lagarosyfon ma-dagaskarski. Ojczyzną tej rośliny jest Madagaskar. Wytwarza ona delikatne pędy, może rosnąć ukorzeniona, lub wolno pływając pod powierzchnią wody, gdzie tworzy, przy dobrych warunkach uprawowych, gęste kłębowisko. Dobrze się rozgałęzia. Rozmieszczenie liści na łodydze jest naprzemianległe a przez bardzo gęste ich posadowienie, powstaje wrażenie nieregularnych okółków lub ułożenia spiralnego. Ma to jednakże miejsce tylko przy bardzo intensywnym oświetleniu i wówczas pokrój rośliny staje się bardziej zwarty. Liście są ciemnozielone, siedzące, odstające, często szczytami lekko wygięte ku dołowi. Liście mają kształt linearny. Dorastają do 1,5-2 cm długości i 1-1,2 mm szerokości a ich wierzchołek jest zaostrzony. Oprócz dobrego oświetlenia, roślina nie ma specjalnych wymagań, które są następujące: twardość węglanowa 2-10°n, pH 5,6-7,2 temperatura 20-26°C. W uprawie akwariowej rozmnażamy ją przez fragmentację pędów. 3. Lagarosiphon major (RIDLEY) MOSS, 1928 – Lagarosyfon wielki. Synonimy: Elodea crispa i Lagarosiphon muscoides var. major. Roślina występuje w Afryce południowej, została również zawleczona do Europy i Nowej Zelandii. Jest to w zasadzie roślina zimnowodna, ale rośnie również przez krótki czas przy temperaturze powyżej 22°C. Jej pędy dorastają do długości 180 cm, są dosyć sztywne i łamliwe. Umieszczenie liści na łodydze jest nieregularne, naprzemianległe sprawiające często wrażenie ułożenia spiralnego lub okółkowego. Są jasnozielone, siedzące, linearne, o zaostrzonym szczycie. Ich długość wynosi 1-2, wyjątkowo do 3 cm, szerokość 0,2-0,3 cm, brzeg jest drobno ząbkowany, a cała blaszka liściowa jest łukowato wygięta ku dołowi, zwłaszcza mocno w pobliżu szczytu. Może również rosnąć wolno pływając pod powierzchnią wody, a latem też w zbiornikach otwartych (baseny i stawy). Zaleca się ją uprawiać w niskich zbiornikach, gdyż wymaga intensywnego oświetlenia, co jest szczególnie potrzebne w okresie zimowym. W temperaturze powyżej 20°C, łodyga staje się cieńsza, a liście nie osiągają dużych rozmiarów, są też mniej wygięte. Korzystnie na rozwój rośliny wpływa światło słoneczne. Rozmnażanie odbywa się przez fragmentację pędu. Roślina o intensywnej asymilacji. Pobierając węgiel z wodorowęglanów wytrąca dużo wapnia, przez co zmiękcza wodę w akwarium. Jej zapotrzebowanie na wapń jest także dość wysokie. Wymagania uprawowe: twardość węglanowa 5-12°n, pH 6,8-8,0 temperatura 18-22°C.
Rośliny z rodzaju Lagarosiphon, są często mylone nie tylko z moczarkami, ale również z innymi roślinami, jak Hydhlla verticillata, Hydrothrix gardneri i Hydrotriche hotłoniflora. Celem ich odróżnienia, przytoczę w skrócie charakterystyczne dla nich szczegóły morfologiczne, dotyczące liści: 1. Elodea canadensis RICHARD, 1803 – moczarka kanadyjska. Blaszka liściowa siedząca, szczyt tępy, brzeg z małymi ząbkami, tworzone są okółki. Wymiary:1 xO,3 cm. 2. Elodea nuttallii (PLANCHON) ST. JOHN, 1920 – moczarka delikatna. Zimnowodna (10-22°C). Okółki złożone są z 3, rzadziej z 4-5 liści. Są linearne, siedzące, ostre, lekko skręcone, z delikatnymi ząbkami brzeżnymi. Wymiary liści: 0,6-0,8×0,1 cm. 3. Egeria densa (PLANCHON) 1849 – moczarka argentyńska. Międzywęźla skrócone, a więc okółki liści położone blisko siebie. Liście mają tępy szczyt i małe ząbki, osiągają wymiary 1,5-2×0,5 cm. 4. Egeria najas PLANCHON, 1849 – moczarka wąskolistna. Wymiary liś ci 2-4 x 0,2 cm, ich szczyt jest tępy a ząbki większe od E. densa. Polskim określeniem „moczarka”, nazywane są rośliny reprezentujące zarówno rodzaj Egeria, jak i Elodea. Z rodzaju Elodea, został wyodrębniony rodzaj Egeria, a rozdział ten opiera się na cechach generatywnych – spatka Egeria zawiera 2-4 kwiaty męskie, podczas gdy w spatce Eladea wyrasta pojedynczy kwiat męski. Ponadto zapylenie u Egeria następuje nad wodą, przez owady, natomiast kwiaty roślin z rodzaju Elodea są hydrofilne, zapylenie odbywa się przy pomocy wody. 5. Hydhlla verticillata (LINNEUS fil) ROYLE, 1839 – przesiąkra okółkowa. Liście zebrane w wyraźne okółki. W jednym okółku wyrasta 3-5 siedzących, lancetowatych liści, wyraźnie ząbkowanych ostrych na szczycie. Nerw środkowy jest często czerwonawy. Wymiary liści: 1-2,5 x 0,2-0,4 cm. Hydhlla verticillata z jeziora Tanganika w Afryce wschodniej, ma liście owalne, sztywne i bardzo małe – cały okółek ma średnicę do 1 cm. Jest jeszcze odmiana kędzierzawa – Hydhlla verticillata var. crispa CASPARY, jej liście są mocno łukowato ku dołowi wygięte, pozostałe cechy jak przy odmianie zasadniczej
Elodea densa
6. Hydrotriche hottoniflora ZUCCARINI, 1832 – włośnik madagaskarski. Liście zebrane w wyraźne okółki. W każdym okółku wyrasta 10-16 szydłowatych liści o długości do 5 cm. Są proste. 7. Hydrothńx gardneri fil., 1887 – włośnik brazylijski. Liście są 2-5 cm długie i 0,1 cm grube. Z węzła wyrasta bardzo krótki pęd boczny na któ rym w pęczku wyrastają igłowate liście. Być może pęd ten jest de facto ogonkiem liściowym, wówczas blaszka liściowa byłaby pocięta na wiele nitkowatych łatek. Wymaga to badań anatomicznych. Hydrothrix gardneri J.D. HOOKER, 1887. Pierwsze wzmianki o tym przedstawicielu rodziny Pontederiaceae – rozpławowate (która zawiera 9 rodzajów i 30 gatunków, w tym rodzaje Eichhornia i Heteranthera), pochodzą z roku 1832, w którym to roślina została odkryta przez brazylijskiego botanika George Gardnera (Rio Salgado, stan Ceara w południowej Brazylii). Po raz pierwszy opisał ją w 1887 roku J. D. Hooker, umieszczając w nazwie gatunkowej, nazwisko odkrywcy tej rośliny. Do Europy przywieziono ją w roku 1976, kiedy to profesor J. Bogner z Ogrodu Botanicznego w Monachium, znalazł ją w stawie, w okolicy Ico w stanie Ceona, w którym hodowano tilapie dla celów spożywczych. Rosła ona tam razem z roślinami z rodzajów Najas \Potamogeton\. Tworzyła tam gęste zarośla, wystawiając nad powierzchnię wody, tylko swoje żółte kwiaty. Ze względu na łacińską nazwę rodzajową, oraz włosowaty wygląd liścia, zaproponowałem jej polską nazwę – włośnik brazylijski. Jest to jasnozielona roślina łodygowa, której delikatne pędy wznoszą się ku powierzchni, wody, pod którą płozy się, tworząc dużą gęstwinę. Łodyga maksymalnie dorasta do 3 mm grubości, zaś na węzłach liście tworzą okółki. Są to w rzeczywistości bardzo skrócone pędy boczne, z których dopiero wyrastają właściwe, nitkowate liście. Nibyokółki złożone są z 10-25 liści, których grubość dochodzi do około 1 mm. Zwężają się one stopniowo od podstawy w kierunku bardzo ostrego i lekko zgiętego ku dołowi, wierzchołka. Z boku widoczny jest słabo zaznaczony nerw podłużny. Długość liścia wynosi 2-4 cm (wyjątkowo do 5 cm), zaś średnica okółka może, w sprzyjających warunkach uprawowych, dochodzić do 8-10 cm.
Hydrotnche hottonillora
Kwiaty są żółte, osadzone po dwa na kwiatostanie. Korona złożona jest z 6 zrośniętych i nierównej wielkości płatków i osiąga średnicę 0,8 cm. W uprawie akwariowej, wymagane jest intensywne oświetlenie (co najmniej 60 W na 100 I wody), oraz duża czystość wody. Optymalna twardość węglanowa wody wynosi 2-12°n, zaś w przypadku dysponowania twardszą wodą, korzystny wpływ wywiera stosowanie CO2. W odniesieniu do odczynu wody, roślina jest również tolerancyjna i akceptuje pH w zakresie od 5,5 do 7,5. Zalecane jest podłoże drobnoziarniste, gdyż przy zbyt dużej granulacji (jaka jest korzystna np. dla roślin z rodzaju Cabomba), roślina rozwija się słabiej. Optymalna temperatura oscyluje w granicach 25°C (22-28). Przy wyższej temperaturze, w połączeniu ze słabszym oświetleniem roślina wydłuża swoje międzywęźla, stając się tym samym mniej dekoracyjna. Pozytywnie na wzrost i rozwój, wpływają regularne, okresowo przeprowadzane, częściowe wymiany wody. Zalecana wysokość akwarium – około 50 cm. W dobrych warunkach uprawowych, roślina dorasta szybko do powierzchni wody, dobrze się rozgałęzia i trzeba ją skracać. Nie nadaje się więc do obsadzania przednich partii w zbiornikach dekoracyjnych, jak to ma niestety miejsce na wystawach gdzie do tego celu używa się szczyty pędów roślin wysoko rosnących, jak Heteranthera zosteraefolia,Ludwigia, Rotala, a nawet Shinnersia rivularis. Na pierwszy plan w zbiornikach dekoracyjnych należy wysadzać jedynie rośliny nisko rosnące, jak Echinodorus tenellus, Marsilea, Lilaeopsis, Eleocharis minima, Glossostigma elatinoides, Elatine macropoda, Anubias barteriwar. nana, nisko rosnące zwartki itp. Włośnik brazylijski jest rośliną o dużych walorach dekoracyjnych (luźne grupy w dalszych partiach akwarium), nie nadaje się jedynie do zbiorników z lokatorami agresywnymi i roślinożernymi. Jest też wrażliwy na preparaty, zawierające trypoflawinę.
Literatura:
Kasselmann Ch. – Lagarosiphon cordofanus CASPARY, eine neue Aquarien- pflanze fur den Vordergrund, DATZ 1/1987.
Kluczniok J. – Rośliny akwariowe – książka przygotowana do druku.
Paffrath K. – Das Brasilianische Wasserhaar, Hydrothrix gardneri, DATZ 6/1981.