Na całym świecie wzrasta z roku na rok zainteresowanie akwarystyką morską. Do niedawna jeszcze ogromne trudności sprawiał dobór odpowiednich materiałów do budowy zbiorników, oraz transport wody morskiej i zwierząt. Obecnie dzięki produkowaniu przez zagraniczne firmy obojętnych chemicznie tworzyw do łączenia szkła i opracowaniu bardzo dobrych recept na sztuczną wodę morską, przetrzymywanie ryb i bezkręgowców morskich w akwariach staje się łatwiejsze. Sama budowa akwarium może być jeszcze dość trudna, ponieważ ze względu na silne właściwości korozyjne wody morskiej, nie można stosować przy budowie zbiornika żadnych metali. Najlepsze jest więc akwarium wykonane w całości ze szkła lub tworzyw sztucznych. Nie powinno ono mieć mniejszej pojemności niż 100 l, gdyż w akwarium morskim, z powodu małej ilości, lub nawet całkowitego braku roślin nie możemy trzymać tak dużej ilości zwierząt jak w akwarium słodkowodnym (w 100 litrach wody morskiej, 6 – 8 ryb o maksymalnej długości ciała 8 – 10 cm). W dużym zbiorniku łatwiej jest również wyeliminować większe wahania zasolenia wody i utrzymać odpowiednią temperaturę. Wszystkie doświadczenia zdobyte przy hodowli ryb słodkowodnych przydadzą się w akwarystyce morskiej. Oprócz odmiennych właściwości wody morskiej, której poświęcamy następny rozdział, różni się też nieco system filtracyjny i to nie tyle samą zasadą działania, co wydajnością, oraz sprawą higieny, która powinna być przestrzegana daleko bardziej rygorystycznie, niż w akwariach słodkowodnych. Dobór i łączenie odpowiednich gatunków zwierząt morskich może na początku sprawiać trudności, dlatego też poruszę jeszcze ten temat w następnych rozdziałach, jednak ogólne zasady są takie jak przy zwierzętach słodkowodnych. Mam nadzieję, że moje doświadczenia, którymi zamierzam podzielić się z Kolegami pozwolą uniknąć przynajmniej części niepowodzeń łączących się z tą skomplikowaną, ale wcale nie taką trudną dziedziną akwarystyki.
W o d a m o r s k a
W akwarystyce morskiej można stosować wodę naturalną lub sztuczną. Jedna i druga posiada tak zalety, jak i wady. W skład wody naturalnej wchodzą oczywiście wszystkie mikroelementy i substancje stymulujące wzrost, ale może ona również zawierać zanieczyszczenia chemiczne i bakterie chorobotwórcze, dlatego powinna być pobierana daleko od brzegów i ruchliwych szlaków komunikacyjnych. Należy ją transportować i przechowywać w szczelnie zamkniętych pojemnikach szklanych lub plastykowych. W chwili pobrania mogą być w wodzie organizmy planktonowe i dlatego przed zmagazynowaniem dobrze jest przefiltrować ją przez warstwę piasku lub waty stylonowej. W wypadku zmętnienia wody, co ma miejsce przy występowaniu w niej substancji organicznych, należy natychmiast przystąpić do intensywnego napowietrzania i filtrowania. Transport i przechowywanie wody naturalnej stwarza tyle kłopotów, że obecnie w amatorskich akwariach stosuje się wyłącznie wodę sztuczną. Różni się ona składem od wody naturalnej, ponieważ brak w niej przede wszystkim pełnego zestawu pierwiastków śladowych, mamy jednak gwarancję, że jest czysta i pozbawiona mikroorganizmów chorobotwórczych. Nie ma w niej również pożytecznych bakterii i aby je tam wprowadzić, do świeżo przygotowanej wody, dodajemy nieco wody starej z akwarium, które od dawna funkcjonuje prawidłowo, a jeżeli nie mamy takiej możliwości, to odrobinę zawiesiny z ziemi ogrodowej. Niżej podaję dwie recepty na wodę morską, jednak przygotowanie wszystkich jej składników jest bardzo pracochłonne i dlatego lepiej jest stosować gotowe mieszanki produkowane przez firmy zachodnie. Woda z nich uzyskana jest maksymalnie zbliżona właściwościami do wody naturalnej, a opakowanie zawiera dokładną instrukcję rozpuszczania wszystkich składników.
Przepis Wiedermana i Kramera – składniki: woda destylowana – 100 l NaCl – 2765 g MgSo4.7H2O – 692 g MgCl2.6H2O – 551 g KCl – 65 g NaHCO2 – 25 g NaBr – 10 g Na2HPO4 – 5 g SrCl2 – 1,5 g KJ – 0,5 g Kiedy wszystkie składniki już się rozpuszczą, dodajemy 145 g CaCl2. 6H2O w postaci roztworu wodnego.
Przepis Rudigera – składniki: woda destylowana – 100 l związki podstawowe: NaCl – 2390 g MgCl2.6H2O – 1083 g CaCl2.6H2O – 225 g KCl – 68 g Na2So4.10H2O – 906 g NaHCO2 – 20 g SrCl2.6H2O – 4 g KBr – 9,9 g H3BO3 – 2,7 g mikroelementy: RbCl – 28,5 mg FeSo4.7H2O – 60 mg Na2SiO2 – 430 mg Na2HPO4.12H2O – 68 mg NaF – 300 mg Al2Cl6.6H2O – 81 mg BaCl2.H2O – 9 mg LiNO2 – 69 mg
CaCl2. 6H2O wprowadzamy na końcu w postaci roztworu wodnego. Tak samo wszystkie mikroelementy muszą być dodawane oddzielnie, w stanie rozpuszczonym. Woda przeznaczona do hodowli zwierząt, o których jeszcze będzie mowa powinna mieć zasolenie w granicach od 34 do 38‰. Ryby morskie wytrzymują również zasolenie od 32 do 4O‰, jednak dopuszczanie do takiej skrajności nie jest wskazane. W naszym przypadku badać będziemy ciężar właściwy wody, do czego służą specjalne areometry. Jest to metoda bardzo łatwa i szybka. Do przeliczeni ciężaru właściwego na zasolenie służy poniższy schemat (wg De Graafa).
Np. z odczytu na areometrze otrzymaliśmy wynik 1,025, a woda ma temp. 24°C. Prowadzimy prostą na skali temperatur, od punktu 24°C, aż do momentu przecięcia się z linią skośną biegnącą od ciężaru właściwego wody, wynoszącego 1,025. Z miejsca przecięcia się obu prostych wykreślamy linię pionową do skali zasolenia i odczytujemy wartość 35‰. Każdy areometr przeznaczony jest do określonych temperatur i należy mieć to na uwadze przy pomiarze, ponieważ w przeciwnym wypadku otrzymamy dane niedokładne. Drugim ważnym elementem jest stężenie jonów wodorowych. W wodzie morskiej pH powinno utrzymywać się w granicach od 8,0 do 8,3 nie może przekroczyć w żadnym wypadku zakresu od 7,8 do 8,5. Gdy pH spadnie poniżej 8,0 i przejawia dalsze tendencje do obniżania się, musimy przystąpić do buforowania wody. W tym celu dodajemy do systemu filtracyjnego akwarium małe ilości mieszaniny składającej się z 6 części kwaśnego węglanu sodu i jednej części węglanu sodu, aż do osiągnięcia pH 8,3. Stała tendencja do spadku pH jest sygnałem do odświeżenia wody. Świeża woda przed wlaniem do akwarium powinna być napowietrzana przez 24 godz., a jej zasolenie i temperatura doprowadzone do poziomu wody starej. Jednorazowo nie wolno wymieniać więcej niż 10% ilości wody w akwarium. Oprócz okresowego odświeżania wody przeprowadzamy oczywiście, i to co kilka dni, uzupełnianie strat powstających na skutek parowania. Stosujemy do tego wodę destylowaną, lub miękką i odchlorowaną wodę wodociągową. Jakość wody w akwarium określamy tylko za pomocą pomiarów. Nigdy nie wolno tego robić „na oko”, ponieważ nawet krystalicznie czysta woda może być zupełnie nieprzydatna do celów hodowlanych.
Napowietrzanie i filtracja
Napowietrzanie wody morskiej musi być o wiele silniejsze, niż wody słodkiej. Szczególnie w ciepłej wodzie o wysokim zasoleniu, rozpuszcza się mało tlenu i dlatego ilość powietrza tłoczona do akwarium powinna być na tyle duża, aby powodowała wyraźnie widoczny ruch wody. W każdym akwarium zachodzą procesy rozkładu substancji organicznej, których produkty muszą być przeniesione poza jego obręb. Do tego celu służą filtry, a nadto zadaniem ich jest usunięcie z wody zawiesiny, przygotowanie odpowiedniego podłoża dla bakterii, regulacja pH oraz wychwytywanie za pomocą glonów wielu substancji nieorganicznych. W akwariach morskich stosujemy przede wszystkim filtry zewnętrzne, działające na podobnej zasadzie, jak filtry stosowane w akwariach słodkowodnych, a tylko ich wydajność musi być większa. Ideałem jest taki układ filtracyjny, przez który w ciągu 1 godziny przechodzi całkowita ilość wody znajdującej się w akwarium. Masa filtracyjna składa się z kilku różnych materiałów. Woda wypływająca z akwarium przechodzi w pierwszej kolejności przez watę stylonową, na której osadzają się największe cząstki zawiesiny. Warstwa waty powinna być czyszczona bardzo często, aby nie dopuszczać do rozkładu osiadłych na niej cząstek substancji organicznej. Drugim ważnym elementem jest warstwa drobnego żwiru o granulacji 2-3 mm. Służy ona za podłoże dla bakterii rozkładających zanieczyszczenia. Trzecim elementem filtracyjnym jest węgiel aktywny, stosowany powszechnie w filtrach do wody słodkiej. Węgiel aktywny powinien być wymieniany bardzo często i regularnie, ponieważ w przeciwnym wypadku szybko traci swoje właściwości. Ostatnim etapem jest filtrowanie wody przez warstwę piasku koralowego lub muszlowego, a w ostateczności, przez warstwę drobno potłuczonej skały wapiennej. Pozwoli to nam na utrzymanie przez długi czas odpowiedniego pH wody morskiej. Jest bardzo dobrze gdy na końcu tego układu znajduje się jeszcze filtr glonowy, który jest płaskim i silnie oświetlonym pojemnikiem. Najlepiej gdy każdy z materiałów służących do filtracji znajduje się w oddzielnym pojemniku, co pozwala na bardzo łatwą jego wymianę. Można też wszystkie warstwy ułożyć piętrowo, tak jak to ma miejsce w filtrach do akwariów słodkowodnych. Rys. nr 1 przedstawia jedną z wielu możliwości rozwiązania zestawu filtracyjnego. Jest on dosyć duży, ale ustawiony na akwarium nie zajmie dodatkowego miejsca i może być ukryty za odpowiednią obudową zbiornika.
Rys. nr 1. A – filtr mechaniczny (wata stylonowa). B – filtr biologiczny (drobny żwir). C – filtr węglowy. D – filtr z tłucznia koralowego lub muszlowego. E – filtr glonowy, posiadający poziome przegrody, zwiększające jego powierzchnię.
Grubość poszczególnych warstw nie powinna przekraczać 5 cm, a powierzchnia filtra winna być możliwie jak największa. Cały układ musi pracować bez przerwy, ponieważ przy braku przepływu wody, może dojść w nim do rozkładu beztlenowego i wytworzenia związków trujących. Ostatnio coraz częściej stosuje się wprowadzanie do wody w akwarium ozonu. Należy jednak pamiętać, że w nadmiarze jest on szkodliwy dla zwierząt, a odpowiednią ilość każdy musi ustalić sam metodą prób. Nie wolno stosować ozonu przy wprowadzaniu do akwarium środków leczniczych, albowiem tracą one wtedy swoją wartość Do utrzymania odpowiedniego stanu higieny bardzo przydatny jest przyrząd do zbierania piany białkowej. Dzięki temu w krótkim czasie zostaje usunięta z akwarium ogromna ilość białka i tym samym ilość produktów jego rozkładu wzrasta w zbiorniku ze zwierzętami morskimi dużo wolniej.
Światło i temperatura
Oświetlenie i ogrzewanie akwarium morskiego nie różni się od tego, jakie stosujemy w akwarium słodkowodnym. Sprawy tej nie będę więc opisywał szczegółowo. Należy pamiętać, że woda morska jest doskonałym przewodnikiem prądu elektrycznego i dlatego wszystkie urządzenia muszą być dobrze izolowane. Lampy należy umieścić nad szybą przykrywającą akwarium, aby je zabezpieczyć przed zamoczeniem. Ilość światła może być mniejsza niż w akwarium słodkowodnym, ponieważ w akwarium morskim z zasady nie używamy do dekoracji roślin. Odpowiednią ilość światła ustalamy obserwując zwierzęta. Jeżeli widzimy, że przez większą część dnia przebywają w ukryciu, to oświetlenie należy zmniejszyć. Przy opisie poszczególnych gatunków podam jeszcze, które z nich potrzebują dużo światła, a które wolą półmrok. Temperatura dla zwierząt strefy tropikalnej może być utrzymywana w granicach od 22 do 30°C. Praktyka wykazała jednak, że najlepiej jest ustalić ją na poziomie około 26°C. Dla zwierząt pochodzących z Morza Północnego stosujemy temperatury od 14 do 20°C, w zależności od tego z jakiej strefy pochodzą. Zwierzęta żyjące w płytkich wodach przybrzeżnych znoszą dobrze wyższe temperatury i są odporne nawet na znaczne ich wahania.