…… Nie wszystkie wymienione gatunki zostały sprowadzone do Polski, dlatego ograniczę się do opisu gatunków hodowanych już w naszych akwariach oraz u hodowców w NRD.
1. Ps. auratus – pyszczak złocisty.
Samiec dorasta do 15 cm długości, a samiczka do 14 cm. Tę wielkość osiągają po dwóch latach życia. Zasadnicza barwa samicy i młodych osobników jest złocisto-żółta. Wzdłuż ciała przebiegają trzy czarne pasy. Dolny pas od oka do płetwy ogonowej, średni od okolicy karku do tylnej części płetwy grzbietowej, górny przebiega przez środek płetwy grzbietowej. Na górnej połowie płetwy ogonowej występuje kilka czarnych plamek. Czoło ozdobione jest trzema poprzecznymi czarnymi paskami. Wargi złote, czarno obrzeżone. Samiec pod względem ubarwienia jest negatywem samiczki. Miejsca u samicy są złote, u samca brunatno-czarne, brak także czarnego pasa przebiegającego przez środek płetwy grzbietowej. Natomiast płetwa grzbietowa oraz pasy, które u samicy są czarne, u samca przybierają kolor żółty z turkusowym nalotem. Płetwa ogonowa czarna, obrzeżona kolorem bladożółtym. Pierwsze promienie płetw brzusznych są białe, reszta czarno ubarwiona. Na czarnej żółto obrzeżonej płetwie odbytowej znajdują się dwie błyszcząco złote plamy, spełniające rolę atrapy jaj. Znana jest także biała mutacja tej ryby, gdzie zamiast żółtego koloru występuje połyskująco biały. Sposób rozmnażania opisałem w poprzednim artykule o pyszczaku złocistym. (Akwarium nr 14-15).
2. Ps.elongatus – pyszczak wysmukły. Charakteryzuje się bardzo eleganckim kształtem ciała. Dorasta do 12 cm długości. Samica nieco mniejsza. Długość tę osiągają ryby ponad 2,5-letnie. Ubarwienie samca: głowa, płetwy ogonowa, piersiowe, brzuszne i przednia połowa oraz górna tylna część płetwy grzbietowej granatowe do czarnego. Ciało zdobi 4-6 poprzecznych czarnych przepasek. Reszta ciała mieni się od lila do jasnoniebieskiego. Płetwa grzbietowa w górnej części obrzeżona jasno-niebiesko. Podobnie obrzeżone są górny i dolny promień płetwy ogonowej. Pierwsze promienie płetw piersiowych są białe. Na płetwie odbytowej 2-3 złoto-żółte plamy-atrapy jaj. Ubarwienie samic mniej intensywne, ale podobne do ubarwienia samców. Występują także czerwono-brązowe, ciemnoliliowe oraz brudnozłote okazy samic. Ryby zdolne do rozmnażania w wieku 11-12 miesięcy. Tarło przebiega identycznie jak u pyszczaka złocistego. Młode przebywają w jamie gębowej samicy 24-26 dni. Samce tego gatunku są bardzo żywo usposobione i agresywne.
Ps. tropheops – pyszczak pomarańczowy. Dorasta do 13 cm długości. Młode wspaniale złoto ubarwione. W miarę wzrostu samice stają się brudnożółte do jasnobrunatnych. Samce szare do niebieskich. Płetwy grzbietowa, brzuszna i odbytowa posiadają szerokie czarne obrzeżenia kontrastujące z resztą ubarwienia. Niektóre samice zbliżone ubarwieniem do koloru yellow Bahama. U samców występuje 6-8 poprzecznych ciemniejszych przepasek na ciele. Biologia rozrodu indentyczna jak u Ps. auratus.
Ps. novemfasciatus. Bardzo podobny do poprzedniego gatunku, często z nim mylony. Samce błyszcząco niebieskie. Samice żółte, z czarno obrzeżonymi płetwami: grzbietową, odbytową i brzusznymi. Dorasta do 10 cm.
Ps. microstoma. Dorasta do 15 cm długości, przy czym samice są mniejsze. Ubarwienie zasadnicze błękitne, w szerokie granatowe poprzeczne pasy. Liczba i szerokość pasów, zmienna u każdego osobnika. Płetwa grzbietowa wspaniale obrzeżona kolorem ciemnozielonym z metalicznym połyskiem. Samice mniej intensywnie ubarwione. Na płetwie odbytowej występuje złoto ubarwiona atrapa jaja.
Ps. zebra – pyszczak zebra. Występuje w kilku mutacjach barwnych. Oprócz opisanych poprzednio ostatnio zostały odkryte czerwone okazy samic, które spotyka się już w hodowli akwaryjnej. Dorasta do długości 15 cm i więcej. Ryby mocne, o żywym usposobieniu. Samce pilnują i bronią swoich rewirów, którymi najczęściej są duże płaskie kamienie. Samiec okupuje jeden wybrany przez siebie, zwykle duży, kamień nie dopuszczając do niego innych ryb. Biologia rozrodu podobna jak przy Ps. auratus.
Ps. lucerna. Dorasta do 15 cm długości. Samiec jednolicie kobaltowo-niebieski. Samice błyszcząco-popielate z żółtymi płetwami. Młode tego gatunku z powodu małych rozmiarów pyszczków wymagają początkowo drobnego pokarmu. Gatunek ten w naturze występuje nie tylko w skalistym biotopie, ale także w strefie zarośniętej roślinnością w jeziorze Malawi.
Ps. fuscus. Dorasta do 13 cm długości, samica 10 cm. Zasadnicza barwa ciała samca czarna. Od oka do nasady płetwy ogonowej przebiega około 5 mm szerokości jasnoniebieski połyskujący pas. Dwa podobne, lecz węższe pasy przebiegają wzdłuż grzbietu. Podobnie niebiesko ubarwione jest czoło. Płetwa grzbietowa w twardej części jasnoniebieska, w miękkiej czarna. Płetwa ogonowa czarna, pomarańczowo obrzeżona. Pozostałe płetwy czarne, obrzeżone błękitnie. Na płetwie odbytowej 2-4 błyszcząco-żółte atrapy jaj. Samica pomarańczowo-czarna z pomarańczowymi obrzeżami płetw. Gatunek jeszcze rzadki w akwariach ze względu na trudności w mnożeniu. Łatwo daje krzyżówki z Ps. auratus. Młode tego gatunku ubarwione podobnie do samicy.
Rodzaj Labeotropheus. Należą tu dwa gatunki:
Labeotropheus fuelleborni
Labeotropheus trewavasae
Opisywany gatunek pod nazwą Labeotropheus acutirostris jest synonimem gatunku Labeotropheus fuelleborni. Rodzaj ten charakteryzuje się niezwykłą budową pyska. Szpara ustna w kształcie szczeliny jest przesunięta do spodu, dzięki czemu głowa tych ryb bardzo przypomina głowę rekina. Uzębiona paszcza spełnia funkcję skrobaczki służącej do zrywania glonów. Oprócz glonów ryby te zjadają drobne bezkręgowce. Biologia rozrodu podobna jak u poprzednich gatunków. Okres inkubacji gębowej trwa nieco dłużej, bo około 32 dni.
Labeotropheus trewavasae, samiec Foto. H. Kilka
Labeotropheus trewavasae Ryba o oryginalnym wydłużonym kształcie ciała, przypominającym nieco sylwetkę rekina. Długość ciała samca do 15 cm. samica nieco mniejsza. Zasadnicze ubarwienie samca od fioletowego poprzez wszystkie odcienie błękitu; w czasie podniecenia ryby fosforyzująco błękitne. Płetwa grzbietowa ubarwiona intensywnie pomarańczowo. Na płetwie odbytowej występują pomarańczowe plamy imitujące ikrę. Płetwy brzuszne błękitne z błyszcząco białym promieniem. W czasie zalotów ciało przepasane jest 6-8 ciemnobłękitnyrni poprzecznymi pręgami. Samice występują w dwóch wariantach barwnych:
marmurkowa (ubarwienie podobne jak u Ps. zebra)
ciemnoniebieska z odcieniem szarym i czerwonawym do pomarańczowego, z kropkami na płetwie odbytowej.
Istnieje także piękna mutacja barwna tej ryby pochodząca z okolic wyspy Tumbii na jeziorze Malawi. Samice tej odmiany są ubarwione pomarańczowo,
Labeotropheus fuelleborni Sylwetka tej ryby jest bardziej krępa niż u poprzedniego gatunku. Ryby dorastają do 14 cm długości, samice nieco mniejsze. Ubarwienie samca podobne jak u poprzedniego gatunku. Błękit wpada w odcień „głębokoniebieski”. Ciało przepasane 10-12 poprzecznymi ciemniejszymi pręgami. Płetwa grzbietowa w części miękkiej zabarwiona od pomarańczowej do karminowo czerwonej. Na płetwie odbytowej 2-3 pomarańczowe atrapy ikry. Samice ubarwione podobnie jak u poprzedniego gatunku.
Labeotropheus fuelleborni, samica Foto. H. Kilka
Rodzaj: Labidochromis.
Należą tu:
Labidochromis coeruleus
Labidochromis vellicans
Labidochromis coeruleus jest rybą o wydłużonym szczupakowato pysku, przystosowanym do chwytania drobnych bezkręgowców. Dorasta do około 10 cm długości. Zasadnicze ubarwienie ciała od biało-niebieskiego do jasno-kobaltowo-niebieskiego. Płetwy odbytowa i brzuszna ozdobione szerokimi czarnymi paskami. Na płetwie odbytowej samca żółte atrapy jej. Zabarwienie samicy nieco bledsze. Ryby mnożą się łatwo. Już 4.5 cm samica przystępuje do tarła. Czas inkubacji gębowej wynosi zależnie od temperatury od 19-28 dni. Trzymana z ciemniej ubarwionymi gatunkami stanowi wspaniały kontrast ze waględu na swe jasne jakby porcelanowe ubarwienie. Gatunek Labidochromis vellicans został dokładnie opisany w Akwarium nr 20 przez kol. H. Skrzyńskiego.
Rodzaj Cyathochromis.
Spotykamy w akwariach najczęściej C.obliquidens bardzo podobny do Ps., zebra i często z nim mylony. Różni się zewnętrznie kształtem pyska i uzębieniem. Samiec ubarwiony jest podobnie jak pręgowana odmiana Ps.zebra. Pręgi jednak są wyraźniejsze, a na pysku zlewają się tworząc rodzaj granatowej maski. Samice występują w dwóch wariantach barwnych: 1. marmurkowa, 2. podobna do samca, lecz bardziej szaroniebieska. Ryby dorastają do 15 cm długości. Okres inkubacji gębowej 19-24 dni. Młode ubarwione niebiesko-szaro. Ryba odmienna w zachowaniu od Ps. zebra. Jest znacznie spokojniejsza i nie przywiązuje takiej wagi do posiadanego rewiru jak Ps. zebra.
Rodzaj Petrotilapia.
Należy tu jedyny gatunek: Petrotilapia tridentiger
Petrotilapia tridentiger, samiec Foto. H. Kilka
Ryby o krępej sylwetce; dorastają do 20 cm długości. Kształt pyska przypomina pysk całującego gurami. Uzębienie tworzy rodzaj szczotki służącej do zdrapywania glonów z kamieni. Ubarwienie ryb bardzo zmienne. Zasadnicza barwa od żółtej poprzez brązową do niebiesko-szarej. Ubarwienie oddaje trafnie niemiecka nazwa ryby „Chämaleon-Cichlide”. Ryby te są także gębaczami. Ikra bardzo dużych rozmiarów, mniej więcej wielkości ziarna soczewicy. Okres inkubacji gębowej 24-28 dni.
Rodzaj Melanochromis. Należą tu następujące gatunki:
M. brevis
M. persipax
M. vermivorus
M. melanopterus
M. labrosus.
W akwariach spotykany jest M. brevis.
Petrotilapia tridentiger, samica Foto. H. Kilka
Dorasta do 12 cm długości. Ubarwienie młodych ryb czerwono-brązowe; ubarwienie to pozostaje u dorosłych samic. Samce w miarę wzrostu uzyskują liliowy nalot po bokach ciała. Gardziel i brzuch przybierają kolor miedziany. Na płetwie grzbietowej samca wyraźny ciemny podłużny pasek. Na płetwie odbytowej 2-5 żółte atrapy jaj. Rozród podobny jak u rodzaju Pseudotropheus.
Rodzaj Haplochromis.
Spotykane w akwariach najczęściej gatunki to: H. euchilus, H. polistygma. Długość tych ryb waha się od 11-20 cm. Występuje w strefie zarośniętej jeziora. Najbardziej efektownym gatunkiem jest H. polistygma. Srebrzyste ciało tej ryby jest pokryte czerwono-brunatnymi plamami, które tworzą wzór podobny do skóry lamparciej. Oko duże, szare, tęczówka złota. Płetwy ubarwione błękitnie, czarwono obrzeżone.
Haplochromis euchilus. Zasadnicza barwa ciała jasnobrązowa do niebiesko-szarej. Wzdłuż ciała przebiegają dwa ciemne pasy. Jeden od nasady płetwy ogonowej poprzez środek ciała do pokrywy skrzelowej, drugi przebiega u nasady płetwy grzbietowej. Fłetwa grzbietowa jasnoniebieska czerwono obrzeżona. Niebieska część płetwy grzbietowej pokryta czerwono-brązowymi punktami. Na błękitnej płetwie odbytowej 6-8 pomarańczowych plam imitujących jaja. Tęczówka dużych oczu ubarwiona złoto. Dojrzałe samce przybierają kolor intensywnie niebieski. Poza tym znanych jest 12 gatunków nie mających jeszcze nazw naukowych ani dokładnej przynależności systematycznej. Gatunki te są już hodowane w akwariach i mnożone. Oznaczone są na razie literą M oraz kolejnym numerem np.: Ml, M2, M3 itd. W Polsce rozmnażany jest już M3 oraz M7. Wmiarę pojawienia się tych gatunków w Polsce poświęcę im osobną serię artykułów