Od dawna wydaje mi się, że jedną z ciekawszych grup ryb hodowanych w naszych akwariach są sumy. Nie mają one jednak wśród akwarystów zbyt wielkiego wzięcia ze względu na ich specyficzny tryb życia. Chętnie bowiem, szczególnie w jasno oświetlonych akwariach, siedzą w ukryciu i uaktywniają się po wygaszeniu świateł w akwarium. Jeśli jednak stworzymy im odpowiednie warunki to można obserwować ich życie i w oświetlonym zbiorniku. Zachęcam wszystkich do ich hodowli, tym bardziej, że doprowadzenie ryb do rozmnażania, nie jest u nich aż tak trudne. W niniejszym artykule chciałbym przedstawić sumiki na tle podrzędu do którego należą, omówić ogólnie ich budowę, zasady hodowli i charakterystykę gatunków spotykanych w naszych akwariach. Wszystkie sumy należą do podrzędu Siluroidea. Wyróżnia się wśród nich ponad 2.000 gatunków należących do około 30 rodzin. Szereg cech budowy zbliża je do rzędu Characoidei oraz Cyprinoidei. Pojawiły się one na ziemi prawdopodobnie w okresie kredowym w erze mezozoicznej, czyli około 135 milionów lat temu. Jest to więc jedna z pierwotniej szych grup ryb. Ciało mają pokryte kolcami lub płytkami kostnymi, a wyjątkowo są nagie, na szczękach posiadają zęby, Pysk zaś zaopatrzony jest w różną liczbę wąsików. Do prymitywniej szych cech ich budowy należy występowanie u niektórych gatunków płytko leżących na głowie kości kostnych wykazujących charakterystyczną rzeźbę powierzchni. Większość przedstawicieli tego podrzędu należy do ryb słodkowodnych. Najliczniej są one reprezentowane w faunie Ameryki Południowej, stosunkowo bogata jest także fauna sumów w Afryce i Azji Południowej. Jednym z największych jest sum pospolity, który osiąga do 3 kwintali wagi, a w Amazonce występuje olbrzymi sum – Brachyplatosoma o wadze 300 kg, w Mekongu zaś Pangiosodon dorastający do 2,5 m długości. W porównaniu z nimi, karzełkami są gatunki hodowane w akwariach. Różne gatunki sumów przystosowane są do zróżnicowanych warunków życia. Żyjące w rzekach górskich posiadają specjalne narządy czepne w postaci przyssawek umożliwiających im utrzymanie się na podłożu, gatunki żyjące w środkowym i dolnym biegu rzeki nie wykazują takich przystosowań. Szereg gatunków bytuje w wodach zamulonych, często z niedoborem tlenu. W związku z tym wytworzyły się u nich specjalne narządy oddechowe umożliwiające im korzystanie z tlenu atmosferycznego.
Kirysek spiżowy – Corydoras aeneus Fot.: H.Kilka
Np. występuje u nich tzw. narząd nadskrzelowy, który jest długim uwypukleniem jamy skrzelowej ciągnącym się wzdłuż grzbietowej strony ogona. Znane są także sumy żyjące pod ziemią, w zbiornikach jaskiń i wodach artezyjskich w Teksasie, gdzie żyją na głębokości 1000 m pod powierzchnią ziemi. Ze względu na specyficzne warunki bytowania mają zredukowane oczy, a w skórze nie posiadają pigmentu, jest więc ona biała, natomiast mają bardzo dobrze rozwinięte narządy czucia. Sumy zasadniczo troszczą się o potomstwo, dlatego mają go niewiele. Formy opieki nad potomstwem są różne np. niektóre budują gniazda w postaci norek w podłożu, inne składają ikrę w zagłębieniu między kamieniami, a pilnuje jej samiec często większy od samicy. Wiele sumów nosi swą ikrę w pysku. Samice niektórych gatunków mają tak przekształcone płetwy brzuszne, że wyglądają one wtedy jak wiaderko do którego samica wkłada ikrę, a samiec ją zaplemnia. U kiryska pstrego (Corydoras paleatus) taki woreczek tworzy się u samicy z płetw brzusznych, w nim ikra jest zaplemniana a następnie przykleja ona ją do ścianek akwarium, kamieni lub roślin. U południowo-amerykańskiego suma Trachycosistes obserwowano nawet zaplemnienie wewnętrzne, podobne jak u rodziny Peecilidae. Niektóre sumy są drapieżne, inne żerują na dnie. Pokarmem wybieranym z dna są larwy komarów, mięczaki, chruściki, jętki i robaki. Znamy także sumy płanktonożerne. Żyjący w afrykańskich jeziorach sumik Synodontis nigriventris żywi się pokarmem wpadającym do wody oraz podpływającymi pod powierzchnię larwami komarów, dlatego pływa brzuchem do góry a pysk ma dolny. Konsekwencją tego sposobu pływania jest ubarwienie tego gatunku – brzuch ma ciemny a grzbiet jasny. Pewne amerykańskie sumy wiodą pasożytniczy tryb życia. Przysysają się do żywiciela, którym jest inny gatunek suma i żywią się jego krwią. W wielu regionach świata mają one znacznie gospodarcze np. w dorzeczu Amuru, Amazonki oraz w południowo-wschodniej Azji. Hodowane przez akwarystów sumiki należą najczęściej do rodziny Callichthyidae, którą dzielimy na dwie podrodziny: Corydoradinae z rodzajami Asptdoras, Brochis i Corydoras oraz Callichthyniae z rodzajami Callichthys, Dianema i Hoplosternum. Ryby należące do tej rodziny występują w wodach słodkich tropikalnej i subtropikalnej części Ameryki Południowej oraz na Trynidadzie i innych wyspach Antylskich. Spotkać je tam można przy płaskich brzegach rzek, na bagnach, na obszarach okresowo zalewanych, ławicach piaskowych i w obrębie wolno płynących lub stojących wód. Lubią szczególnie wody wolno płynące z miękkim i mulistym podłożem. Pobierają powietrze atmosferyczne z nad powierzchni wody, mogą więc żyć w stosunkowo niekorzystnych warunkach tlenowych. Często można je spotkać w kałużach na terenach okresowo zalewanych, skąd potrafią wywędrować w wypadku dalszego cofania się lub wysychania wody. Wędrówkę po lądzie umożliwiają im twarde promienie płetw piersiowych.
MORFOLOGIA Kostne łuski ułożone są dachówkowato, na boku ciała przebiega ich podwójna linia i właśnie na podstawie ich liczby oraz budowy wyróżniano wspomniane dwie podrodziny. Pysk mają dolny lub końcowy. Wąsy są krótkie do umiarkowanie długich, u ryb z podrodziny Callichthyniae nieco dłuższe niż głowa. Wąsów mają dwie lub trzy pary. Szczęki zaopatrzone są w liczne ząbki. Płetwy dość długie, z mocnym pierwszym promieniem, płetwa tłuszczowa wykształcona w formie fałdu. Płetwa grzbietowa stosunkowo wysoka zaś ogonowa okrąg-Ja, wklęsła lub rozdwojona. Pęcherz pławny dwuczęściowy, osłonięty kostnym pojemnikiem. Jelito jest dodatkowym organem oddechowym. W akwarystyce hoduje się około 60 gatunków z rodziny Calttchthyidae. Przedstawię tutaj stosunkowo najpospolitsze, które już są u nas hodowane lub mają szansę w najbliższym czasie w Polsce się znaleźć. Należą one przede .wszystkim do rodzaju Corydoras.
WARUNKI HODOWLI Kiryski należy hodować w zbiornikach stosunkowo dużych (100-200l), o poziomie wody niewysokim (20-25cm) ze względu na ułatwienie rybom dostępu do powietrza atmosferycznego. W podłożu żwirek lub piasek oraz przegotowany i dobrze wypłukany torf. Podłoże powinno być ciemne. Woda musi być stosunkowo czysta, akwarium winno mieć dobrze pracujący filtr. Istotną sprawą jest nakrycie akwarium, co z jednej strony wyrównuje temperaturę powietrza nad wodą do temperatury wody (bardzo ważne!), z drugiej zaś uniemożliwia wyskoczenie ryb. Powierzchnia wody w dużej części akwarium winna być pokryta roślinami wodnymi nie tworzącymi jednak zwartego kożucha (najlepsza Ceratopteris – paprotka rosnąca na powierzchni). Niektórzy akwaryści pozwalają wróść do akwarium korzeniem powietrznym rośliny doniczkowej Monstera (zwanej u nas niesłusznie filodendronem). Temperatura wody do hodowli w granicach 15-30°C, do rozmnażania 25-28°C. Obniżenie (okresowe – na parę dni) temperatury do podanego minimum a następnie jej podwyższenie przyśpiesza tarło. Podobnie przyśpiesza je wymiana wody. Twardość wody w granicach 5-10°n. W wodzie twardej ikra ulega zniszczeniu! W przypadku złożenia ikry w wodzie twardej należy ją szybka przenieść do miękkiej, o tej samej temperaturze. Ikra stosunkowo duża, przeźroczysta lub lekko brązowa, twarda i elastyczna. Ze ścian akwarium można ją zdjąć, odcinając żyletką tuż przy szybie. Częsta wymiana wody w akwarium warunkuje dobrą kondycję ryb. Po wymianie ryby są wyraźnie ożywione i szybko pływają. Jeśli sumiki stale przebywają w ukryciu, wtedy można przypuszczać że doznały lekkiego zatrucia ubocznymi produktem! przemiany materii znajdującymi się w nadmiarze w zbiorniku. Woda zarówno w hodowli jak i w czasie tarła, winna mieć odczyn neutralny (w pobliżu pH 7). Mimo tego, że ryby wytrzymują trudne warunki, np. duże zanieczyszczenie akwarium, niskie temperatury^ nie należy ich zanadto zaniedbywać ponieważ trudno później spodziewać się od nich potomstwa. Do tarła wg dr Knaack’a należy zestawiać grupy złożone z 1-2 samic i 3-5 samców. Wyróżnia on także dwa okresy w roku, w którym tarło odbywa się najczęściej, są to: XII-III i VIII-XI. Większość sumików rośnie i dojrzewa powoli, mimo że w momencie wyklucia są dość duże sięgając paru milimetrów. Dojrzewają płciowo często dopiero po paru latach.
POŻYWIENIE Zasadniczo żywią się pokarmem opadającym na dno, a więc rurecznikami (nieodzowne?), węgorkami, larwami komarów, ponadto rozwielitkami, oczlikami itp. Ważnym składnikiem ich pożywienia jest pokarm roślinny. Bardzo lubią zjadać glony porastające ściany akwarium lub rośliny wodne, chętnie zjadają też drobne kawałki płatków owsianych, mielony szpinak, czy roztarte listki sałaty. W akwarium ogólnym zjadają resztki opadłe na dno spełniając rolę sanitariuszy. Zwracać jednak należy uwagę na to, by pokarm w akwarium ogólnym do nich dotarł, ponieważ są one często go pozbawione przez inne ryby (obserwować!).
PRZEGLĄD GATUNKÓW
1. Corydoras aeneus
– kirysek spiżowy
Długość ciała do 7 cm. Ojczyzna: Wenezuela, Brazylia i wyspa Trynidad. Grzbiet ma pokryty tarczkami kostnymi. Ciało ubarwione jednakowo w kolorze żółto-brązowym da delikatnie czerwono-brązowego z wyraźnym metalicznym połyskiem na tułowiu i bokach głowy. Miejscami, w zależności od kąta padania światła, ciało prawie zielone; w słońcu złocisto świecące. Ubarwienie w środku tułowia w istocie ciemne. Samiec ma płetwę grzbietową wyższą i bardziej zaostrzoną. Samica pełniejsza w partii brzusznej Akwarium do hodowli powinno być obsadzone roślinami z rodzaju Cryptoeoryne, dno pokryte średnioziarnistym piaskiem. Ikra jest biała, później żółtawa, na końcu tuż przed wykluciem narybku szara. Młode lęgną się przy temperaturze 26°C, w piątym dniu. Rybki rosną do roku. Do tarła należy zestawiać więcej samców na jedną samicę.
2. Corydoras arcuatus
– kirysek strumieniowy
Długość ciała do 5 cm. Występuje w dorzeczu Amazonki. Ubarwienie szaro-żółte do delikatnie szaro-zielonego. Brzuszna część ciała czysto biała. Z kąta pyska poprzez oko i cały grzbiet przechodzi ciemny łukowaty pas, który dochodzi do nasady ogona, gdzie nagle zagina się, zwęża i wchodzi na brzeg płetwy ogonowej. Płetwy w zasadzie bezbarwne. Samiec jest mniejszy, płetwę grzbietową ma bardziej zaostrzoną. Ryby tego gatunku są bardzo wrażliwe i płochliwe. Temperatura wody 22°C i więcej. Szczególnie czuły na skoki temperatury
3. Corydoras elegans
– kirysek nadobny
Długość do 6 cm. Występuje w środkowym biegu Amazonki. Podstawowa barwa ciała jest jasnożółta, grzbiet trochę ciemniejszy, podobny do jasnej ochry. Brzuch jasny, miejscami bez łusek kostnych. Wierzch głowy szaro-brązowy, marmurkowy. Od tylnej części głowy do nasady ogona biegnie klinowaty, ciemny pasek o nieostrych granicach, który w swej przedniej części składa się z wielu kropek. Z boku wchodzi na ten pasek jasna smuga, ograniczona od dołu kropkowaną linią. Samiec ma płetwę grzbietową ciemniejszą. Samica pełniejsza w partii brzusznej.
4. Corydoras julii
– kirysek nakrapiany
Żyje w małych potokach w dorzeczu dolnej Amazonki. Długość do 6 cm. Ciało szare, przy świetle padającym na rybę z zielono kawowym połyskiem. Na całej powierzchni ciała ciemne kropki i cętki. Wzdłuż ciała, w środku, ciągnie się ciemny pasek, ostro odgraniczony z obu stron. Płetwa grzbietowa czarna, odbytowa czarno nakrapiana, pozostałe srebrzysto-szare. Samiec jest smuklejszy, ma płetwę grzbietową wyższą i zaostrzoną. Hodowla 24°C, chów 26°C.
5. Corydoras melanistius
– kirysek czarnopasy
Występuje w północnej części Ameryki Południowej (np. w Esseąuibo). Długość ciała do 6 cm. Zółto-biały do brązowego, ze słabym czerwonym odcieniem. Na tym tle liczne, małe, brązowe cętki. Na karku, nad oMem znajduje się klinowaty czarny pasek biegnący aż do dolnego brzegu policzka. Od nasady płetwy grzbietowej do nasady płetwy piersiowej biegnie biały pasek. Płetwy odbytowa i ogonowa ładnie nakrapiane, reszta płetw bezbarwna. Hodowla i chów jak u poprzednich gatunków.
6. Corydoras paleatus
– kirysek pstry
Zamieszkuje południowo-wschodnią Brazylię i zlewisko rzeki La Pląta. Derasta do 7 cm. Grzbiet ciemno-oliwkowo-brunatny, a czasami zielonkawy. Boki ciała jasnozielone z metalicznym połyskiem, brzuch jasnebiały. Na grzbiecie i całym tułewiu niewiele nieregularnych, dużych czarnych plam. Płetwa egonowa, grzbietowa i odbytowa szare, pokryte ciemnymi kreskami i kropkami. Praywieziony do Paryża przez Carboniera już w roku 1878 i od peczątka rozmnażany. Różnice płciowe: samiec mniejszy, szczuplejszy, ma płetwę grzbietową wyższą i ostrą. Samica większa, grubsza i szersza, płetwę grzbietową ma zaokrągloną. Temperatura hodowli 18°C, do tarła 24°C. Woda odstała, czysta, miękka lub średnio twarda. Zbiornik dobrze obsadzony roślinami. Do tarła zestawiać na jedną samicę 2-3 samce. Ikry składa do 200 ziaren. Młode lęgną się po 6 dniach. Ikra szara i bardzo lepka (bardzo łatwo przykleja się do niej kał – dlatego akwarium tarliskowe winno być bardzo czyste). Młode żywią się bardzo drobnym pokarmem i detrytusem. Wodę należy często częściowo wymieniać i początkowo natleniać. Powtórne tarło odbywa się po 4 tygodniach. Hodowane w akwariach albinosy tego gatunku wymagają wyższej temperatury wody do hodowli.
7. Corydoras pygmaeus – kirysek karłowaty.
Spotykany w dopływach Rio Madeira w Brazylii, może jeszcze występować w innych miejscowościach. Długość ciała 3 cm. Ryby o stosunkowo długim ciele a krótkim pysku. Zasadnicza barwa ciała zielono-żółta. Na pancerzu ciemne, długie pasy, wchodzące na pysk i płetwę ogonową. Tylny koniec płetwy ogonowej zakończony długą plamą, u góry i na dole z jasnym przedpolem. Oprócz tego dwa ciemne, długie pasy ciągną się od płetw brzusznych, a kończą nad płetwą ogonową. Płetwy jednokolorowe bez rysunku. Hodowla i chów jak u poprzednich gatunków (?).
8. Corydoras punctatus
– kirysek punktowany
Występuje w dorzeczu Orinoko, Esseąuibo i w Amazonii. Dorasta do 6 cm. Ciało o barwie ciemno przydymionej albo jasnozielonej z rzędami ciemnych kropek, natomiast na grzbiecie i na jego bokach nieregularnie rozsiane kropki. Na głowie występują wyraźnie większe cętki. Wzdłuż linii kropek, tuż obok wyrostków ościstych znajduje się ciemna linia cętek. Płetwy całe błyszczące. Zewnętrzna część płetwy grzbietowej smolisto-czarna. Płetwy ogonowa i odbytowa z ciemnymi grupami cętek, płetwa tłuszczowa z ciemnymi plamami. Samiec mniejszy, szczuplejszy, płetwa grzbietowa wyższa i bar.dziej zaostrzona. Hodowla w temp. wody 24°C, chów 28°C.
9. Corydoras rabauti
– kirysek rdzawy
Występuje w małych dopływach Amazonki, powyżej ujścia Rio Negro. Długość ciała do 6 cm. Gatunek ładnie ubarwiony, silnie czerwono-pomarańczowy, z delikatnymi czerniawymi plamami. Kark i gardło jasne, niekiedy żółte. Dla gatunku tego charakterystyczny jest brązowy pas, który rozpoczyna się od płetwy grzbietowej i dochodzi prawie poziomo do nasady płetwy ogonowej. Okolice głowy dookoła oczu są ciemnobrązowe. Pokrywy skrzelowe i partie ciała bezpośrednio za nimi leżące są często zielonawo połyskujące. Wszystkie płetwy na ogół jasnoszare. W czasie wzrostu ryby wykazują wyraźną zmienność w ubarwieniu. Świeżo wylęgnięte młode mają ciemny pas przechodzący przez oko, który niebawem zanika. W miarę wzrostu pojawia się bardzo szeroki pas o kolorze ciemnym do niebiesko-czarnego. Przednia jego krawędź znajduje się na początku płetwy grzbietowej. Ryby uzyskują ubarwienie i rysunek charakterystyczny dla gatunku dopiero przy długości 3 cm. Samiec jest mniejszy i ma płetwę grzbietową wyższą i bardziej zaostrzoną. Hodowla i chów 24°C. Do zaplemnienia ikry dochodzi na dnie zbiornika i wtedy samiec siedzi na głowie samiczki. Wylęg młodych po 7 dniach.
10. Corydoras schultzei
– kirysek złocisty
Żyje w małych dopływach dorzecza Amazonki. Osiąga długość do 6,5 cm. Tułów pałkowaty, górna linia profilowa (od końca pyska do płetwy grzbietowej) wznosi się silnym łukiem.
Fot: A. Bijnens „Aąuariumwereld” – Belgia
Kontur brzucha słabo wysklepiony, nie jest przedłużeniem pyska. Grzbiet powyżej linii bocznej ciemnosiwy, poniżej żółtawy, zaś brzuch biały. Głowa stosunkowo jasna. Po obu stronach głowy, nad oczami, zaczyna się jasny szary pas, zanika na części środkowej, drugi natomiast biegnie z boku ciała i dochodzi aż do jednej trzeciej długości płetwy ogonowej przechodząc w jasną plamę przez płetwę tłuszczową. Płetwy są szare. Samiec mniejszy, posiada płetwę grzbietową wyższą i sztywniejszą. Do tarła należy koniecznie zestawić 3-4 samce na jedną samicę. Hodowla 20°C, chów 24°C.