Rodzina karpieńcowatych (Cyprinodontidae) nie należy wśród akwarystów do najpopularniejszych, mimo że jej przedstawiciele charakteryzują się bogatym ubarwieniem i interesującą biologią rozrodu, a przy tym nie są rybami specjalnie trudnymi w hodowli. W moim artykule chciałbym podzielić się z Czytelnikami uwagami na temat jednego z przedstawicieli rodziny karpieńcowatych, należącego do bardzo ciekawego rodzaju proporczykowców – proporczykowca nakrapianego. Ojczyzną tej niewielkiej rybki (samiec długości 4 cm, samica nieco mniej) jest tropikalna część Afryki Zachodniej, gdzie żyje w niedużych, płytkich, wysychających niekiedy zbiornikach, w niezbyt sprzyjających warunkach (bardzo niski poziom wody, mała zawartość tlenu, długotrwały brak pokarmu).
Kształt ciała i płetwy ma on typowe dla rodzaju Aphyosemion. Ciało jego jest wysmukłe, głowa nieco spłaszczona z góry, u samców górne i dolne promienie płetwy ogonowej są wydłużone. Ubarwienie samców jest bardziej jaskrawe niż samic. Na niebieskoblękitnym tle rozrzucone są ciemnoczerwone plamki i prążki. Wzdłuż płetw brzusznej, odbytowej, grzbietowej i ogonowej biegnie prążek koloru malinowego. Obrzeżenie tych płetw jest ceglastoczerwone, a górne części płetwy ogonowej i grzbietowej obsypane są czerwonymi kropkami. Opisane ubarwienie jest typowe dla proporczykowca nakrapianego, chociaż w poszczególnych miotach trafiają się jednostki o barwach nieco odbiegających od ogółu. Zdarzają się rybki o bordowym grzbiecie, z dodatkowym paskiem na zewnętrznych promieniach płetwy ogonowej. U niektórych egzemplarzy czerwony kolor płetwy odbytowej, brzusznej i ogonowej zmienia sie w jasnobłękitny lub błękitnozielony.
Proporczykowce nakrapiane są rybami bardzo spokojnymi. Nadają się do hodowli z innymi rybami o podobnym usposobieniu. Pływają głównie w środkowej i dolnej części akwarium, jednakże w poszukiwaniu pokarmu podpływają do powierzchni. Najodpowiedniejsza dla nich jest woda miękka, zakwaszona torfem do pH 5,8-6,5, z dodatkiem soli (0,5-1,5 g na 10l wody). Optymalna, temperatura 20-23°C. W akwarium powinny znajdować się kryjówki z roślin zakorzenionych i pływających. Na dno najlepiej nadaje się dobrze wygotowany torf, lub drobny, ciemny piasek. Proporczykowce chętnie jedzą każdy żywy pokarm, lecz przy jego braku mogą przez jakiś czas spożywać także pokarmy sztuczne. Zdarza się, że w niewielkiej ilości wody rybki te mogą wytrzymać bez pokarmu miesiąc lub i dłużej.
Rozmnażanie. Do tarła wybieramy największe i najładniej ubarwione ryby. Szczególną uwagę należy zwrócić na samca (samice różnią się między sobą tylko rozmiarami), który powinien być aktywny i kontrastowo ubarwiony. Przygotowujemy zbiornik tarliskowy mały (5-6 l), lecz o powierzchni dna nie mniejszej niż 4 dcm2. Na dno układamy dobrze wygotowany i wypłukany torf, warstwą grubości 1-2 cm, do którego ryby będą składać ikrę. Ponieważ ryby wycierają się przez dłuższy czas, należy przy przedniej szybie zostawić na dnie wolne od torfu miejsce, gdzie można by rzucać pokarm. Temperatura wody 22-24°C, twardość nie wyższa niż 5-6°n. Wysokość słupa wody 5-20 cm. Do tarła lepiej odkładać ryby wieczorem. Na jednego samca, jeśli jest on niezbyt aktywny, daje się jedną samicę; przy większej aktywności można dać dwie. Zwykle już po 2-3 godz. ryby przystępują do godów.
Ikra jest drobna, rozwija się długo – około dwóch miesięcy. Wytrzymuje krótkotrwałe przesychanie. Korzystając z tego należy raz w miesiącu wybrać torf, po uprzednim wyłowieniu ryb i zlaniu wody. Wybrany torf kładziemy do płaskich naczyń warstwą grubości 2 cm i zalewamy wodą akwarium tarliskowego (do 2-3 cm nad poziom torfu). Naczynie z torfem przechowujemy w temp. 20-22°C. przez dwa miesiące. Nie zauważyłem aby ikra rozwijała się szybciej w niskich temperaturach (do 15°C), stwierdziłem natomiast niewielkie zahamowanie rozwoju ikry w temperaturze powyżej 24°C. Po dwóch miesiącach należy zlać wodę, a torf zalać wodą destylowaną z dodatkiem wody wodociągowej (około 10 ml na 1 1). Na drugi-trzeci dzień rybki masowo się wylęgają. Zdarza się też, że po dolaniu świeżej wody wylęg nie następuje W takim wypadku należy czynność zmiany wody powtórzyć po około dwóch tygodniach. Narybek jest mały i od pierwszych dni należy go karmić pierwotniakami. W miarę wzrostu narybku, który postępuje bardzo szybko, należy zmieniać pokarm na larwy oczlików lub siekane i wypłukane rureczniki.
W odpowiednich warunkach rybki rosną bardzo szybko i już w drugim miesiącu można odróżnić samca od samicy, a po 4-6 miesiącach są zdolne do tarła. Wycierają się przez okres od 1,5 do 2 lat, z niewielkimi tylko przerwami. W akwarium żyją nie dłużej niż 2,5 roku, po czym nawet w dobrych warunkach giną.
Proporczykowce nakrapiane mimo łatwego przystosowywania się do najgorszych nawet warunków, źle znoszą zmianę wody, co jest charakterystyczne i dla innych karpieńcowatych. Nagła zmiana chemicznych i fizycznych właściwości wody (pH, twardość, temperatura i inne) często jest przyczyną niedomagań ryb. Wyraża się to ich małą ruchliwością, złożeniem płetw, brakiem reakcji na pokarm, a nawet znane są przypadki ich śnięcia. Dlatego przy przenoszeniu ryb do nowych warunków należy je powoli aklimatyzować, mieszając wodę, w której się znajdowały ze świeżą, do której chcemy je przełożyć.