Strumieniaki (Rivulus) zamieszkują większą część Ameryki Południowej i Środkowej, Florydę oraz wyspy Wielkich i Małych Antyli. Najmniejszym ze znanych gatunków jest dorastający do 2 cm Rivulus heyi Nichols, 1914 z Haiti, który należy równocześnie do najmniejszych przedstawicieli rodziny ryb karpieńcowatych (Cyprinodontidae). Największym strumieniakiem jest dorastający do 10 cm długości Rivulus harfii (Boulenger, 1890) z Trynidadu.
W swojej ojczyźnie słrumieniaki występują z reguły w małych, okresowo wysychających zbiornikach; jeżeli już spotyka się je w zbiornikach większych, to tylko w przybrzeżnych, najpłytszych partiach, przy granicy lądu i wody. Niektóre gatunki żyją w górskich strumieniach. W ciepłej części swego zasięgu występowania większość strumieniaków zajmuje podobne nisze ekologiczne jak zagrzebki (rodzaj Nothobranchius) na kontynencie afrykańskim. Nie wykazują jednak podobnie silnej sezonowości w biologii rozrodu i przeżywaniu osobników dorosłych. Jedynym znanym gatunkiem strumieniaka, którego biologia rozrodu wykazuje uderzające podobieństwo do zagrzebek jest Rivulus stellifer Thomerson et Turner, 1973. Przynależność tego gatunku do strumieniaków budzi jednak wątpliwości i istnieją przypuszczenia, że w rzeczywistości jest to przedstawiciel rodzaju Rachovia (patrz: Seegers, 1980).
Ciekawym przystosowaniem, umożliwiającym lepsze przeżywanie w zamieszkiwanych środowiskach jest silnie rozwinięta u strumieniaków zdolność wyskakiwania z wody oraz skakania po suchym podłożu. To właśnie jest przyczyną spotykanego powszechnie w literaturze akwarystycznej zalecenia, aby przy hodowli tych ryb akwarium było dokładnie przykryte szybą. W naturze umiejętność skakania umożliwia słrumieniakom aktywne przemieszczanie się na krótkich dystansach, z wysychających kałuż i innych małych zbiorników wodnych do tych, które jeszcze zawierają wodę. Szczególnie dokładnie przebadano wędrówki wspomnianego już Rivulus harfii z Trynidadu. Obecna systematyka rodzaju strumieniaki została zaproponowana w roku 1961 przez Hoedeman’a, który przyjął za główne kryterium podziału ułożenie łusek na głowie. Kryterium to umożliwiło zaklasyfikowanie martwych okazów znajdujących się w zbiorach muzealnych i chociaż nie jest w pełni zadowalające, pozwoliło na pewne uporządkowanie systematyki rodzaju. Istniejące do tej pory niejasności i wątpliwości wynikają głównie z tego, że tylko stosunkowo nieliczne gatunki obserwowane były przez sysłematyków jako żywe egzemplarze. Zaginęło wiele okazów typowych, na podstawie których opisywane były gatunki, a także zbyt pochopnie gatunki opisywano tylko na podstawie zmiennych cech ilościowych (np. proporcje ciała). W roku 1980 do rodzaju strumieniaki zaliczono 54 gatunki (patrz: Seegers 1980).
Rivulus agilae, forma dzika z Gujany
Fot. L. Seegers
Spośród znanych słrumieniaków niespełna 20 gatunków było lub jest hodowanych w akwariach. W Europie najczęściaj spotykany jest w hodowli strumieniak kubański – Rivulus cylindraceus Poey, 1861, a następnie pochodzący z Rio Magdalena w Kolumbii Rivulus magdalenae (Eigenmann et Henn, 1916), syn. R. milesi. Sporadycznie u miłośników tych ryb spotyka się Rivulus agilae Hoedeman, 1954 z Surinamu; R. holmiae Eigenmann, 1909 z zachodniej części Gujany; R. ornatus German, 1895 z okolic Cudajas w Brazylii; R. strigatus Regan, 1912 ze środkowej części dorzecza Amazonki i R. urophthalmus Giinther, 1866 z okolic Para w Brazylii. Oprócz tego importowanych było co najmniej 10 innych gatunków, ale są one do tej pory jeszcze niezmiernie rzadkie w hodowli, a niektóre po prostu wyginęły w akwariach europejskich. W Polsce szerzej znany jest tylko strumieniak kubański. Jak sama nazwa wskazuje gatunek ten pochodzi z Kuby, gdzie zamieszkuje górskie strumienie. Do Europy sprowadzony został w roku 1930 i od tego czasu stale pozostaje w akwariach. Dorasta do 5 cm długości.
Rivulus ornatus
Fot. L. Seegers
Do hodowli strumieniaków kubańskich nadaje się praktycznie każde akwarium, niezależnie od kształtu i wielkości. Jeżeli jednak chcemy, aby ryby były odpowiednio eksponowane zbiornik powinien być niezbyt duży, a zwłaszcza nie za wysoki. Najbardziej odpowiednie są baseny o pojemności 20-40 I i niezbyt wysokim słupie wody (20-30 cm). Akwarium powinno być dość jasno oświetlone, dokładnie przykryte szybą i bogato zarośnięte roślinami, przy czym strumieniaki kubańskie nie wykazują specjalnych upodobań do ich określonych gatunków. Rośliny należy więc dobierać kierując się względami estetycznymi i wielkością zbiornika. Pożądany jest delikatnie pracujący filtr, który zapewnia klarowność wody. Przewietrzanie jest zbędne, gdyż strumieniaków nie powinno się hodować w zbyt „przerybionym” akwarium, gdzie źle się czują. Chociaż bowiem ryby te o mają spokojne, zgodne usposobienie powinny być trzymane w specjalnym zbiorniku, co najwyżej w niezbyt licznym towarzystwie innych gatunków, o podobnej wielkości i wymaganiach. Do tego celu dobrze nadają się przedstawiciele innych ryb karpieńcowatych lub kąsaczowatych. W takim specjalnym akwarium strumieniaki kubańskie są stosunkowo aktywne i dobrze widoczne. W zbiorniku ogólnym, w którym znajdują się większe i szybciej od nich pływające ryby, strumieniaki chowają się między roślinami i są mało widoczne. Optymalna temperatura wody wynosi 23-25°C, pH około 7, twardość wody nie odgrywa roli. Co miesiąc należy około 1/3 wody wymienić na świeżą. Osobiście hodowałem strumieniaki kubańskie w wodzie o stałej temperaturze 23°C (termostat), pH wahającym się od 7,2 do 7,5 i twardości ogólnej około 12°n. Ryby rozwijały się w tych warunkach prawidłowo i wykazywały chęć do rozrodu. Pobierały każdy żywy pokarm. Ponieważ posiadają dość duży otwór gębowy preferują pokarmy o więk szych rozmiarach, np. larwy komarów, rureczniki, doniczkowce, dorosłe owady. Nie należy więc karmić ich zbyt często drobnymi rozwielitkami i oczlikami. Uzupełnieniem karmy żywej mogą być sztuczne pokarmy suche, które w większości są przez strumieniaki kubańskie chętnie zjadane.
Rivulus santensis, forma dzika z Rio de Janerio
Fot. L. Seegers
W hodowli amatorskiej, gdzie nie ma potrzeby uzyskiwania dużej liczby narybku, strumieniaki kubańskie można rozmnażać w bardzo prosty sposób. Na zbiornik tarliskowy nadaje się nieduże (5-10 I), całkowicie szklane akwarium lub duży słój. Po dokładnym wymyciu napełnia się je miękką lub średnio twardą wodą do poziomu około 20 cm. Woda powinna być zabarwiona wywarem z torfu lub szyszeczek olchy na lekko żółtawy kolor. Do zbiornika wKfadamv pęki miękkolistnych roślin, które mocujemy w pobliżu dna. Szczególnie przydatny jest mech jawajski (Vesicularia dubyana) i wywłócznik (Myriophyllum). Akwarium to przykrywamy szybą i ustawiamy w spokojnym, niezbyt jasno oświetlonym miejscu. Temperatura wody powinna wynosić 27-29°C, pH około 7. Parę ryb (jeszcze lepiej jednego samca i dwie samice – 1,2) wpuszczamy po kilku dniach. Ryby pozostawiamy w zbiorniku tarliskowym przez dwa tygodnie, karmiąc je rurecznikami i doniczkowcami. W tym czasie składają one na roślinach kilkadziesiąt ziaren ikry, która jest przeźroczysta, lekko żółtawa, a średnica jej wynosi około 1,5 cm. Po upływie dwóch tygodni łarlaki wyławiamy, a z ikry zaczynają się wylęgać młode. Część ikry zawsze bieleje, ale są to straty nieuniknione.
Narybek strumieniaka kubańskiego, podobnie jak i innych ryb karpieńcowatych, jest początkowo bardzo maJeńki. Karmić go należy najdrobniejszym żywym pokarmem (pierwotniaki, wrotki), przy czym pokarmu musi być stale pod dostatkiem. Z biegiem czasu podajemy pożywienie coraz większe, stopniowo włączając do jego składu sztuczne pokarmy suche. Co 2-3 tygodnie wymieniamy około 1/3 wody w zbiorniku na świeżą. Kłopoty z wychowem kończą się wtedy, gdy narybek może zjadać posiekane rureczniki lub doniczkowce. Z jednego tym sposobem wyprowadzonego lęgu uzyskujemy kilkanaście do kilkudziesięciu ryb, przy czym zaznacza się wśród nich przewaga liczbowa samic nad samcami 1.
Większą liczbę narybku można uzyskać stosując inne metody rozmnażania. Do akwarium tarliskowego wpuszcza się wtedy więcej tarlaków, przy czym na jednego samca winny przypadaż dwie samice (1,2). Naturalnie akwarium musi być odpowiednio większe. Generalnie wyróżnić można trzy metody postępowania.
-
Tarlaki pozostawiamy w zbiorniku tarliskowym przez dwa tygodnie. Po upływie tego czasu wyławiamy je, ikra pozostaje na roślinach i lęgną się z niej młode.
-
Tarlaki pozostawiamy w zbiorniku tarliskowym przez cały czas. Co 10-14 dni wyjmujemy rośliny i przenosimy do specjalnego akwarium lęgowego, napełnionego wodą o takich samych parametrach fizyko- -chemicznych jak w zbiorniku tarliskowym. W tym akwarium przeprowadzamy wylęg i wychów narybku. W tym czasie tarlaki składają ikrę na nowych roślinach.
-
Tarlaki pozostawiamy w zbiorniku tarliskowym przez cały czas. Codziennie wyjmujemy rośliny. Wyszukujemy przyklejone do nich ziarna ikry i przenosimy je do szalki napełnionej wodą z dodatkiem niewielkiej ilości preparatu Cilex, ekstraktu torfowego Torfin lub trypaflawiny. Rośliny wkładamy z powrotem do zbiornika tarliskowego, gdzie tarlaki składają na nich następną porcję ikry. Ikrę inkubujemy na szalkach w tempera turze 27-29°C, a następnie narybek przenosimy do wcześniej przy gotowanego akwariam.
Rivulus cylindraceus – strumieniak kubański
Fot. H. Kilka
Zasadniczą wadą wszystkich opisanych metod jest fakt, że narybek znacznie różni się między sobą wielkością. Utrudnia to jego racjonalny wychów, a także może prowadzić do kanibalizmu. Jest to niestety trudność nie do ominięcia. Zasadniczą przyczyną takiego stanu rzeczy jest biologia rozrodu strumieniaków kubańskich. Samica składa najwyżej kilka ziaren ikry dziennie. Powoduje to znaczne zróżnicowanie wiekowe narybku, a co za tym idzie i zróżnicowanie wielkości. Trudności z uzyskaniem większej liczby narybku oraz mała przydatność ryb do typowego akwarium ozdobnego sprawiają, że strumiemaki kubańskie nie należą do gatunków chętnie rozmnażanych przez profesjonalnych hodowców, co powoduje, że są stosunkowo rzadko spotykane w handlu.
Jak już wspomniałem w akwariach spotyka się conajmniej jeszcze kilku innych przedstawicieli rodzaju Rivulus. Chociaż nie mam żadnego doświadczenia w ich hodowli, wydaje się że będzie nie od rzeczy podanie, na podstawie literatury (patrz: Stallknecht 1969, Knaack 1970, Paysan 1973, Bech 1976, Sterba 1977, Seegers 1980), najważniejszych różnic w pielęgnacji i rozmnażaniu w porównaniu ze strumieniakiem kubańskim. W dużym skrócie przedstawiają się one następująco:
Rivulus magdalenae – nieco agresywny, poza tym nie wykazuje specjalnych różnic.
Rivuius agilae – pielęgnacja: woda miękka, pH około 7, temperatura 26-30°C; rozmnażanie: temperatura 30°C, woda miękka. Dotychczasowe rozmnożenia mają raczej charakter przypadkowy.
Rivulus holmiae – z uwagi na wielkość (do 8 cm) zbiornik o nieco większych rozmiarach. Nie należy go trzymać z innymi bardzo małymi gatunkami, gdyż może je zjadać. Poza tym nie wykazuje specjalnych różnic.
Rivulus ornatus – ze względu na wielkość (do 3 cm) powinien być trzymany w zbiorniku z innymi bardzo małymi gatunkami (np. Pseudepip/atys annulatus). Woda miękka, lekko kwaśna, z niewielkim dodatkiem soli. Konieczna częsta, częściowa jej wymiana, gdyż ryby są bardzo wrażliwe na nadmiar związków azotowych w wodzie. Temperatura 24°C. Najlepszym pokarmem są drobne rureczniki (? Red.), doniczkowce i larwy komarów. Rozmnażanie: mały zbiornik, ikra stosunkowo duża (średnicy do 2 mm), temperatura 26°C. Rozwój ikry długi (2-3 tygodnie), młode rosną wolno i jest ich niewiele.
Rivulus strigatus – woda miękka (6-8°n), pH około 7, niewielki dodatek soli, temperatura 26-30°C. Rozmnażanie trudne, na ogół przypadkowe, w wodzie o twardości 2-4°n i temperaturze 30°C. Młode rosną bardzo wolno, ale wychów nie jest trudny. Rivulus urophthalmus – czas rozwoju ikry stosunkowo długi (2-3 tygodnie). Młode rosną bardzo wolno. Poza tym nie wykazuje specjalnych różnic.
Osobiście sądzę, że z przyczyn podobnych jak strumieniak kubański opisane wyżej gatunki nie mają szans słania się rybami popularnymi wśród szerokich rzesz akwarystów. Tym niemniej uważam, że wszyscy przedstawiciele rodzaju Rivulus mogą być ciekawymi obiektami hodowlanymi dla akwarystów o zacięciu przyrodniczym, zwłaszcza, że nie wymagają dużych zbiorników.
_____________-
1 Przewaga samic lub samców wśród potomstwa uzależniona jest od wieku pary rodzicielskiej oraz właściwości chemicznych wody. (red.)
Literatura
R. Bech – Eierlegende Zahnkarpfen, Urania-Verlag, Leipzig-Jena-Berlin 1976.
J. J. Hoedeman – Studies on Cyprinodonfiform Fishes. 8. Preliminary key to the species and subspecies of the genus Rivulus, Buli. Aqu. Biol. 2(18):65-74, 1961.
K. Knaack – Killifische im Aquarium. Halfung und Zucht Eierlegende Zahnkarpfen, W. Keller & Co., Stuttgart 1970.
K. Paysan – We/cher Zierfisch isf das?, W. Keller & Co., Stuttgart 1973.
L. Seegers – Killifische. Eier/egende Zahnkarpfen im Aquarium, Eugen Ulmer Verlag, Stuttgart 1980.
H. Stallknecht – So ziichtet man Zierfische, Urania-Verlag, Leipzig-Jena-Berlin 1969.
G. Sterba – Siisswasserfische aus a//er Welt, Urania-Verlag, Leipzig-Jena-Berlin 1977.
|