Plistoforoza
(choroba neonowa)
u ryb akwariowych
Henryk Moll |
Spotykana jest u ryb hodowanych w akwariach. Powodowana jest przez sporowce.
Symptomy choroby są następujące: chore ryby posiadają białawe, bezbarwne miejsca w mięśniach. U neonów Innesa występuje jeszcze częściowa utrata barwy świecącej pręgi. Czasami pręga ta jest poprzerywana. Kuliste pansporoblasty pobrane z mlecznobiaławego miejsca zabarwienia na skórze chorej ryby dostrzec można już przy 150-krotnym powiększeniu pod mikroskopem. Rozwijające się w organizmie ryby pasożyty doprowadzają do porażenia mięśni i tamują przepływ krwi. Następstwem są również: strzępienie się płetw oraz występowanie zaburzeń równowagi.
Zarażenie następuje zazwyczaj poprzez układ pokarmowy. Choroba kończy się śmiercią.
Wbrew swojej nazwie „choroba neonowa” wystąpić może także u innych ryb kąsaczowatych.
Spory Plistophora hyphessobryconis mogą się dostać z piaskiem lub roślinami do innych akwariów. Mogą też być zawleczone przez zarażone okazy ryb.
W wypadku stwierdzenia tej choroby, trzeba chore ryby od razu uśmiercić, aby nie doprowadzić do zarażenia całej obsady zbiornika. Pasożyty bowiem wydostają się z kałem chorej ryby na zewnątrz. Zdrowe ryby trzeba przenieść do innego basenu, w którym jeszcze nie było ryb. Trzeba je bacznie obserwować, ponieważ i one mogą już być nosicielami pasożytów. Jeżeli jednak objawy chorobowe zostaną zauważone, wszystkie ryby muszą być uśmiercone i najlepiej – spalone.
Ikra przed jej złożeniem też może być zarażona. Znajdowano pansporoblasty Plistophora hyphessobryconis już w narybku o długości 3,5-4 mm, który w ósmym dniu po wykluciu się z ikry zazwyczaj ginął. Chory narybek ma mocno wydęte brzuchy. Powstające często trudności z wychowaniem uzyskanego narybku, co zazwyczaj przypisuje się zbyt twardej wodzie, może mieć swoje źródło we wczesnym zarażeniu się rybek opisywanymi sporowcami.
Pasożyty, oprócz wydostawania się wraz z kałem żywiciela, mogą też opuszczać go, wypadając z mięśni ryb zaatakowanych chorobą, lub wtedy, gdy ryba zginie. Spory zwykle leżą na dnie i są wtedy połykane przez zdrowe ryby. Zaatakowane Plistophora hyphessobryconis akwaria trzeba dokładnie zdezynfekować, a obsadę roślinną zniszczyć. Piasek lub żwirek należy wyrzucić. Akwarium najlepiej zdezynfekować roztworem chloraminy* (1 g na 10 I wody), zalewając zbiornik do pełna i pozostawiając na 6 godzin. Następnie basen trzeba dokładnie wypłukać czystą wodą. Chloraminę można zastąpić 4% roztworem formaliny w stosunku 4 cm3 na 100 cm3 wody, którym myje się akwarium.
Wypada jeszcze podkreślić, że sprzedanie, względnie podarowanie na pozór zdrowych ryb ze zbiorników, w których pojawiła się „choroba neonowa”, należy uznać za czyn wybitnie nieetyczny.ą
W ten sposób bowiem chorobę tę przenosi się do zdrowej hodowli, powodując znaczne straty. Każdy nabywca nowych ryb może ustrzec się przed zawleczeniem do swoich zbiorników sporowców z rodzaju Plistophora hyphessobryconis, umieszczając nabyte ryby w basenie kwarantannowym. Oczywiście cały sprzęt (siatki do łowienia, węże do przetaczania wody itd.) winien być używany wyłącznie do obsługi takiego akwarium.
Chociaż „choroba neonowa” na razie jest nieuleczalna, jestem przekonany, że jedynie eksperymenty doświadczalne, przeprowadzane przez licznych hodowców, mogą doprowadzić do odkrycia takich leków, które byłyby w stanie chorobę wyleczyć.
Może stosowanie antybiotyków znanych medycynie pozwoliłoby na odnotowanie sukcesu? Bez prób trudno liczyć na pozytywne wyniki, chociaż – mając na uwadze groźbę, jaką stanowią dla naszych ryb sporowce, może lepiej nie igrać z nimi!…
²Słuszna uwaga. Dodałbym do tego, że wszystkie sklepy zoologiczne powinny być pod nadzorem weterynaryjnym i specjalista ichtiopatolog miałby za zadanie przeprowadzania kontroli, wydawanie zaleceń odnośnie profilaktyki i terapii, (dr Franciszek Markiewicz)
Od recenzenta:
Czynnikiem etiologicznym opisywanego schorzenia jest pasożyt o nazwie Plistophora hyphessobryconis, należący do rzędu Microsporidia z dużej gromady Sporozoa. Zwykle nazwę choroby, zwłaszcza inwazyjnej, urabia się od nazwy pasożyta, który ją wywołuje. Ponadto nazwa „choroba neonowa” sugeruje, że występuje ona tylko u ryb neonowych, a tak nie jest, o czym będzie jeszcze mowa poniżej. Wreszcie w wielu podręcznikach i artykułach na temat pasożytniczych pierwotniaków podawana jest nazwa plistoforoza. Pragnę również poinformować, że większość autorów nie uważa plistoforozy w ogóle za chorobę a nawet za jakiś bardziej groĄny czynnik chorobotwórczy.
Gatunek Plistophora hyphessobryconis oprócz wymienionych rybek ozdobnych z rodzaju Hyphessobrycon i Brachydanio, został stwierdzony w Polsce również w gonadach karasi (Carassius carassius): Ponadto inne gatunki z rodzaju Plistophora stwierdzamy u ryb rzecznych, jeziorowych a nawet hodowanych w stawach. Wymienię może kilka najczęściej stwierdzanych gatunków.
1. Plistophora acerinae stwierdzona na jelicie i otrzewnej jamy ciała u jazgarza (Acerina cernua).
2. Plistophora salmonae – na skrzelach pstrąga tęczowego (Salmo gairdenri).
3. Plistophora longifilis – w gonadach brzany (Barbus barbus).
4. Plistophora oolytica – w gonadach klenia (Leuciscus cephalus) i szczupaka (Esox lueius).
5. Plistophora elegans – w gonadach płoci (Rutilus rutilus) i leszcza (Abramis brama).
Microsporidia rozmnażają się przez podział (schizogonia) i przez wytwarzanie spór (sporogonia). Rozmnażanie przez podział prowadzi do wytworzenia się dużej ilości pasożytów które wnikają do coraz to większej ilości komórek.
Inwazyjną formą tych pasożytów są spory. Sporogonia rozpoczyna się podziałem jądra trofozoitu na 2, które zlewają się i powstaje stadium sporontu, w którym kształtują się spory. Niekiedy sporont dzieli się na szereg sporoblastów, a z każdego z nich powstaje jedna spora. Spory Microsporidia są bardzo małe – o długości 3-6 mikronów. Spory mają kształt najczęściej soczewkowaty. Wewnątrz spory znajduje się jedno lub dwujądrowy zarodek (sporoplazma), jedna spiralnie zwinięta nić biegunowa i 2 wakuole, przy czym każda z nich jest umieszczona na przeciwnym biegunie spory. Wakuola położona bliżej nici biegunowej ma zdolność pęcznienia, co powoduje wystrzelenie nici. Po zjedzeniu spory przez rybę nić biegunowa wynicowuje się i przytwierdza do nabłonka jelitowego a zarodek opuszcza sporę i wnika w ścianę jelita a następnie drogą układu krwionośnego dostaje się do różnych narządów ryby. Po wniknięciu do komórki żywiciela z zarodka wytwarza się postać wegetatywna, która zaczyna się rozmnażać.
W rozwoju Plistophora z jednego sporontu powstaje twór złożony z wielu sporoblastów z których tworzy się wiele spór. Wielkość ich wynosi od kilku do 10 mikronów. Najczęściej dokoła skupiska spór formuje się torebka łącznotkankowa i powstają białe cysty, które umieszczają się w tkance podskórnej w różnych narządach wewnętrznych, w ścianie jelita i na otrzewnej.
Istotnie „choroba neonowa” jest nadal nieuleczalna, pozostaje jedynie działanie profilaktyczne. Autor sugeruje stosowanie antybiotyków. Pragnę poinformować, że były robione przeróżne próby, ale sporozoa są bardzo odporne zarówno na antybiotyki jak również na różne środki chemiczne.
Dr Franciszek Markiewicz
|