część II Przygotowanie materiałów do dekoracji akwarium
Wszystkie elementy dekoracyjne przeznaczone do umieszczenia w akwarium powinny być idealnie czyste. Mycie piasku i kamieni nie stwarza żadnych trudności. Wystarczy do tego plastikowe lub emaliowane naczynie, woda i szczotka. Odpowiedni do zastosowania w charakterze podłoża w akwarium jest piasek kwarcowy o granulacji 2-3 mm, a także piasek koralowy. Można zastosować mieszankę z piasku o różnej grubości z dodatkiem muszli, przez co wnętrze akwarium zyskuje bardziej naturalny charakter. Przy doborze kamieni trzeba zwracać uwagę na to, czy niezawierają one substancji toksycznych. Najodpowiedniejsze do naszych celów są: kawałki lawy, wapień i piaskowiec. W akwarium ze zwierzętami pochodzącymi z mórz tropikalnych, wykonujemy dekorację składającą się w dużej części lub nawet w całości z korali. Mogą to być zarówno korale wapienne jak i rogowe. Podczas wydobywania z morza są one tylko powierzchownie oczyszczone i dlatego nie mogą być od razu umieszczone w akwarium. Pozostałe na nich resztki polipów i osiadłych organizmów, rozkładają się, w bardzo krótkim czasie zatruwając wodę, dlatego też należy umieścić je na 48 godzin w 10 l wody wodociągowej z dodatkiem 300 cm³ 15% ługu potasawego, lub sodowego po czym dokładnie wyszorowae twardą szczotką pod strumieniem wody z kranu. Po tej czynności należy jeszcze gotować je przez pół godziny i po ponownym wypłukaniu włożyć do akwarium. Jeżeli po umieszczeniu korali w wodzie morskiej stwierdzimy, że zaczynają robić się czarne, lub pokrywają się pleśnią, to trzeba je natychmiast wyjąć i cały zabieg powtórzyć.
Urządzanie akwarium
Przy wykonaniu dekoracji wnętrza akwarium musimy kierować się wzglądami estetycznymi i praktycznymi. Mało kto oglądał podwodny krajobraz morski, dlatego też jedyną pomocą będą dla nas filmy i zamieszczane w książkach zdjęcia. Najważniejsze jest to, aby zamaskować narożniki akwarium i tylną jego ścianę. W mniejszych zbiornikach pozostawia się tylną szybę częściowo nie zakrytą, co powoduje zwiększenie wrażenia głębi. Dekoracja nie może być nadmiernie rozbudowana, ponieważ utrudnia to obsługę akwarium, niemniej musi posiadać dostateczną liczbę kryjówek dla zwierząt. Skały i korale ustawiamy na dnie akwarium i dopiero po zabezpieczeniu ich tak, aby nie przewracały się przy podkopywaniu przez ryby wsypujemy, piasek. Wyściółka denna powinna mieć grubość 1 – 1,5 cm. Piasek może być gruboziarnisty, zmieszany z rozdrobnionymi muszelkami. W akwarium przeznaczonym na zwierzęta denne, lub takie, które w nocy lubią się zakopywać, stosujemy 2 – 3 cm warstwę piasku drobnego. Podłoże w akwarium morskim spełnia dodatkowo rolę biologiczną, albowiem jest siedliskiem bakterii mineralizujących związki organiczne, jednak gdy jest zbyt grube, może nagromadzić się w nim duża ilość osadu, co z kolei stwarza niebezpieczeństwo powstania związków trujących. W akwarium z fauną Morza Śródziemnego lub Północnego cała dekoracja składa się z kamieni. W tylnej części powinny być one wysokie i ostro zakończone, a im bliżej przedniej szyby akwarium, tym niższe. Sprawia to wrażenie stoku skalnego. Jeżeli używamy kamieni różnobarwnych i wykonana przez nas dekoracja nie wyszła zbyt dobrze pod względem kolorystycznym, to nie trzeba się tym martwić, ponieważ i tak, w krótkim czasie, wszystkie kamienie pokryją się glonami. Inny charakter posiada akwarium przeznaczone na ryby pochodzące z mórz tropikalnych. Najładniej, oczywiście, wygląda dekoracja składająca się wyłącznie z korali, jednak gdy jest ich zbyt mało, możemy użyć dodatkowo kamieni wapiennych. Grzałki i czujniki termostatów umieszczamy w takich miejscach gdzie będą najmniej widoczne. Jeżeli po napełnieniu akwarium wodą, w ciągu dwóch tygodni nie stwierdzimy żadnej nieprawidłowości, możemy wpuścić pierwszą rybę i gdy wszystko przebiega normalnie, po kilku dniach wprowadzić stopniowo całą obsadę. W akwarium przeznaczonym na zwierzęta odżywiające się pokarmem roślinnym należy z zasiedleniem poczekać nieco dłużej, aż do czasu gdy w dostatecznej ilości rozwiną się glony.
Kwarantanna
Po urządzeniu naszego akwarium i odczekaniu odpowiedniego okresu przeznaczonego na jego sprawdzenie możemy wpuścić ryby od razu, ale w przyszłości każde zwierzę musi przejść kwarantannę w oddzielnym pojemniku. Zbiornik do kwarantanny to po prostu mniejsze akwarium morskie, którego wyposażenie jest znacznie uproszczone. Wystarczy niewielki filtr wewnętrzny i kryjówka z kamieni lub doniczki. Łatwo jest w takim zbiorniku utrzymać czystość i nic nie utrudnia obserwacji zwierząt. W akwarium kwarantannowym nie dopuszczamy do rozwoju glonów, dzięki czemu można bez obawy stosować środki lecznicze. Celem kwarantanny jest nie tylko sprawdzenie stanu zdrowotnego ryb i ewentualne leczenie. Musimy pamiętać, że ryby sprowadzone do akwariów morskich to zwierzęta nieudomowione i dodatkowo osłabione długim transportem, dlatego przed połączeniem ich z rybami już zaaklimatyzowanymi, muszą być doprowadzone do stanu pełnej sprawności. Nowo wpuszczona do akwarium ryba jest i tak przez pewien czas prześladowana przez zwierzęta, które już się tam znajdują i gdy jej kondycja fizyczna jest słaba, to w krótkim czasie nastąpi śmierć, lub nieodwracalne zagłodzenie. Akwarium bez dekoracji i warstwy piasku na dnie jest bardzo wygodne do przeprowadzenia kwarantanny, jednak nie we wszystkich przypadkach jest godne polecenia. Gdy mamy zwierzęta trudno aklimatyzujące się w sztucznych warunkach, lub takie, które odżywiają się roślinami, a także zwierzęta młode, które będziemy musieli przetrzymać w zbiorniku kwarantannowym, aż do momentu uzyskania przez nie odpowiedniej wielkości, urządzamy akwarium w inny sposób. Musi mieć ono odpowiednią ilość kryjówek, bardzo wydajnie działający system filtracyjny, piasek i dużo glonów. Zachowanie idealnej czystości i obserwacje są w tych warunkach trudniejsze, dlatego też metodę taką stosujemy przy długotrwałej kwarantannie zwierząt nie wykazujących żadnych zmian chorobowych, ponieważ w zbiorniku porośniętym glonami nie można stosować środków leczniczych. W czasie kwarantanny należy codziennie, bardzo dokładnie obserwować zwierzęta i w wypadku stwierdzenia choroby, natychmiast przystąpić do leczenia. Czas obserwacji powinien trwać około 6 tygodni, jednak gdy ryby w ciągu pierwszego tygodnia wykazują dobre samopoczucie, można go skrócić. W tym celu podnosimy na okres 7 dni temperaturę do 28-30°C (przy rybach tropikalnych), po czym stopniowo obniżamy do normalnego poziomu i jeżeli nie ujawni się żadna choroba, to dodajemy do wody profilaktycznie środek leczniczy o szerokim zakresie działania, a po dalszym tygodniu przenosimy ryby do akwarium ogólnego. Samo przenoszenie powinno odbywać się zawsze bardzo ostrożnie. Przede wszystkim temperaturę wody w naczyniu z nowymi rybami doprowadzamy do takiego poziomu jaki ma ona w akwarium ogólnym. Następnie wylewamy z naczynia połowę wody i stopniowo w ciągu 15-30 min. dopełniamy je wodą z akwarium do pierwotnego poziomu. Gdy podczas tego stwierdzimy, że ryby zaczynają się dusić, to nie należy w żadnym wypadku całego procesu przyśpieszać, a tylko do naczynia włożyć napowietrzacz. Dopiero po tej czynności zanurzamy naczynie przenośne w akwarium i czekamy, aż ryby same z niego wypłyną. Nowe ryby najlepiej jest wpuszczać do zbiornika ogólnego, zsraz po jego czyszczeniu, związanym z wymianą części wody, lub w nocy, co w dużej mierze zmniejsza agresywność starych mieszkańców akwarium.
Pokarm i karmienie.
Pokarm, który otrzymują ryby morskie w akwarium, jest tylko namiastką pokarmu naturalnego, należy więc do tego dążyć, aby był on najbardziej urozmaicony. Te gatunki, które na wolności pobierają każdy pokarm, są najłatwiejsze do przetrzymywania w warunkach sztucznych. Jest jednak wiele gatunków, o daleko posuniętej specjalizacji pokarmowej i utrzymanie ich w niewoli przez dłuższy czas jest rzeczą bardzo trudną. Najmniej kłopotu sprawia karmienie ryb drapieżnych, chociaż i wśród nich zdarzają się gatunki trudne, z tego powodu, że pobierają tylko pokarm żywy, a do martwego przyzwyczajają się z dużymi oporami. Na początku trzeba karmić je żywymi rybami, lub krewetkami, aż do momentu gdy się tak oswoją, że zaczynają brać pokarm niemal z ręki i wtedy podsunąć pokarm martwy. Nie wszystkie jednak dają się w ten sposób „oszukać”. Przy karmieniu pokarmem żywym istnieje zawsze niebezpieczeństwo zawleczenia choroby jednak z uwagi na to, że ryby muszą zdobywać go z pewnym wysiłkiem, przez co wolniej następuje u nich otłuszczanie, jest on bardziej wskazany.
Z lewej strony Pterois volitans, ognica pstra Z prawej Pterois antennata, ognica rogata
Istnieje szereg rodzajów pokarmów odpowiednich dla ryb morskich. Są to: krewetki i inne drobne skorupiaki, zarówno morskie jak i słodkowodne, dżdżownice, ślimaki, małże, plankton, larwy owadów, rureczniki, doniczkowce, ikra ryb, larwy i osobniki dorosłe Artmia salina oraz wątroba wołowa, mięso wołowe, mięso ryb, żółtko i pokarmy sztuczne. Dla ryb, które pobierają pokarm roślinny, stosuje się dodatkowo sałatę, szpinak, rośliny słodkowodne i morskie, oraz rozmoczone płatki owsiane. Ryby planktonożerne należy karmić kilka razy dziennie, natomiast inne ryby, o ile są to zwierzęta dorosłe wystarczy raz w ciągu dnia. Dużym rybom drapieżnym, prowadzącym mało ruchliwy tryb życia wystarczy podawanie pokarmu dwa razy w tygodniu. Przy opisie poszczególnych grup podam jeszcze dokładniejsze wskazówki dotyczące żywienia. Przed włożeniem do akwarium, pokarm musi być pocięty na odpowiedniej wielkości kawałki i dobrze wypłukany. Należy podawać go w takiej ilości, jaka zostanie zjedzona w ciągu 15-20 min., po czym wszystkie nie zjedzone resztki trzeba koniecznie usunąć.
Zakup zwierząt morskich.
Podczas dokonywania wyboru ryb należy zwrócić uwagę przede wszystkim na ich ogólne zachowanie. Zdrowe ryby są zazwyczaj bardzo ruchliwe i na widok człowieka podpływają do miejsca karmienia. Na oczach, skórze i płetwach nie posiadają żadnych zmian chorobowych i uszkodzeń. Nie są również wychudzone, ani nadmiernie grube, a ich barwy są naturalne. Dobrze jest przed zakupem sprawdzić, czy prawidłowo żerują, ponieważ może się zdarzyć, że nawet ryba o ładnym i zdrowym wyglądzie nie zacznie nigdy w niewoli pobierać pokarmu. Jeżeli na jakimś okazie zależy nam wyjątkowo, a posiada on pewne wady, to mimo wszystko możemy go nabyć. Trzeba się jednak przedtem dobrze zastanowić, czy jest to zwierzę nadające się do leczenia. Ogólnie obowiązuje zasada że jeżeli ryba jest dobrze odżywiona i silna, a posiada tylko niewielkie zmiany zewnętrzne, to leczenie może przynieść pełny sukces. Wszystkie drobne uszkodzenia mechaniczne, w dobrych warunkach, regenerują się na ogół bez stosowania lekarstw. Trudniej jest ocenić w krótkim czasie stan zdrowotny bezkręgowców. Obowiązuje tutaj ta sama zasada, że zwierzę zdrowe jest stosunkowo ruchliwe i chętnie pobiera pokarm. Przy wyborze ukwiałów, które są zwierzętami trwającymi zwykle w bezruchu, wskaźnikiem dobrego stanu zdrowia jest stopień ich rozwinięcia. Nie znaczy to jednak, że zwierzęta zupełnie zamknięte są chore. Podejrzane są tylko osobniki częściowo rozwinięte i sprawujące wrażenie bezwładnych, jednak i to może nie być wynikiem choroby, a tylko złych warunków panujących w akwarium. Na koniec przypomnę, że nawet zwierzęta, co do których stanu zdrowia nie mamy żadnych zastrzeżeń, muszą być poddane kwarantannie.
Łowienie i transport zwierząt morskich.
Wiele zwierząt można złowić w Morzu Czarnym lub w przybrzeżnych wodach Adriatyku, jednak najładniejsze gatunki pochodzą z morza Czerwonego, wybrzeży Półwyspu Malajskiego, Indonezji i Australii. Dobrym rejonem są również płytkie wody Morza Karaibskiego, a także okolice Wysp Kanaryjskich, wybrzeża Senegalu i Zatoka Gwinejska. Istnieje szansa dowiezienia w stanie żywym zwierząt złowionych w Bułgarii, Rumunii i Jugosławii, należy tylko umieścić je w podwójnych torebkach z tworzywa sztucznego, napełnionych do połowy wodą, a w pozostałej części tlenem. Każde zwierzę powinno być zapakowane oddzielnie. Wszystkie torebki wkłada się do kartonu i przewozi samolotem. Największe możliwości mają oczywiście marynarze, gdyż akwarium morskie można urządzić nawet na statku i umieścić w nim złowione ryby. Ten rodzaj transportu ma dodatkowe zalety, ponieważ opieka nad zwierzętami i ich obserwacja urozmaicają długie i monotonne dni żeglugi, a ryby są przez cały czas w bardzo dobrych warunkach. Na małe odległości przewozi się ryby morskie w podobny sposób jak ryby słodkowodne, z tym jednak, że trzeba umieścić je w nieco większej ilości wody. Najlepszym miejscem połowu są rejony przybrzeżne (głęb. do 5 m), ujścia rzek i zarośla mangrowe. Na kilkumetrowej głębokości bardzo ułatwia pracę sprzęt do nurkowania, a w miejscach płytkich w zupełności wystarcza zwykłe sitko o średnicy obręczy około 50 cm. Bezkręgowce zbieramy przy brzegu, przeszukując piasek i szczeliny między kamieniami. Podczas postoju statku na redzie bardzo dobre wyniki daje łowienie ryb na wędkę ze stępionym haczykiem. Przy uważnym i ostrożnym stosowaniu tej metody zdobywamy ryby prawie nie uszkodzone. W morzach ciepłych jest tak ogromna ilość najrozmaitszych gatunków zwierząt, że złowienie w krótkim czasie większej ilości nie powinno być rzeczą trudną.
Choroby i ich zwalczanie
Zarówno ryby żyjące na swobodzie jak i te, które przebywają w warunkach sztucznych stykają się ciągle z różnymi pasożytami, ale dzięki posiadaniu naturalnej odporności nie dochodzi u nich do wystąpienia zmian chorobowych. Pasożyty są więc w tym wypadku komensalami, jednak na skutek osłabienia ryb spowodowanego gwałtownym pogorszeniem się warunków w akwarium, lub długotrwałym transportem, podczas którego dochodzi dodatkowo do uszkodzenia powłoki śluzowej i skóry, mogą nagle rozwinąć się i spowodować chorobę żywiciela. Jeżeli objawy choroby stwierdzimy u jednej ryby w akwarium ogólnym to należy ją natychmiast odizolować i zacząć leczenie, nie zapominając w żadnym wypadku o dokładnej obserwacji pozostałych, a w razie dalszych zachorowań, poddać działaniu środków leczniczych całe akwarium. U ryb świeżo importowanych mamy do czynienia najczęściej z oodinozą, zwaną również chorobą ryb koralowych i objawiającą się drobnymi jasnymi kropeczkami na skórze, oraz wystąpieniem oznak duszenia. W początkowym, stadium obserwujemy tylko ocieranie się ryb o różne przedmioty i zaniepokojenie. W wypadku tej choroby, jak też przy innych chorobach skórnych, najbardziej uniwersalnym środkiem leczniczym jest siarczan miedzi, stosowany w następujący sposób: na 1 litr wody destylowanej 4 g CuSO4 . 5H2O-0,25 g krystalicznego kwasu cytrynowego i z tak przygotowanego roztworu podstawowego dajemy 1 ml na każde 5 l wody w akwarium. Jeżeli po jednej dobie nie nastąpi wyleczenie to zabieg należy powtórzyć. Takiej ilości nie wytrzymują zwierzęta bezkręgowe i rośliny, dlatego przed leczeniem ryb powinny być usunięte z akwarium. W sytuacjach groźniejszych, jak przy uszkodzeniu oczu i powstaniu na skórze ran, których nie możemy wyleczyć wspomnianym sposobem, dobre wyniki daje często zastosowanie sireptomecyny lub penicyliny podanej w pokarmie. W wielu wypadkach powodem choroby nie jest pasożyt, lecz złe warunki panujące w akwarium i wtedy oczywiście nie pomoże stosowanie środków leczniczych, a tylko duża i przeprowadzona bardzo ostrożnie wymiana wody. Co do zwierząt bezkręgowych to mało wiemy o sposobach ich leczenia. W większości przypadków choroba jest na początku niedostrzegalna, a gdy wystąpią objawy jest już za późno. U rozgwiazd często stwierdzamy wolno rozprzestrzeniające się zbielenia na końcach ramion i wtedy, na ogół, dobrym sposobem jest amputacja uszkodzonej części. W wielu wypadkach daje to pozytywny wynik i ramię ulega regeneracji. Skorupiaki mogą w pewnych okresach zmniejszać swoją ruchliwość i nie przyjmować pokarmu, jednak zazwyczaj jest to wynikiem zbliżającego się linienia, a nie choroby.