Raptowne włączanie i wyłączanie oświetlenia w akwarium działa niekorzystnie’ na ryby. Przestraszone nagłą zmianą natężenia światła w gwałtownych skokach uderzają o przedmioty w zbiorniku lub o jego szyby. Cykl życia w naturze jest bowiem przystosowany do płynnej zmiany natężenia światła.
Opiszę automatyczne urządzenie imitujące ranek i zmierzch w akwarium. Na rysunku 1 przedstawiony jest schemat blokowy urządzenia. Składa się ono z trzech zasadniczych członów: zegara Z, automatu schodowego A i suwakowego ściemniacza podtynkowego S.
Zegar jest to sterujący zegar typu ZB, używany w domowych elektrycznych instalacjach ogrzewania, jako przełącznik dwutaryfowego licznika energii elektrycznej.
Automat schodowy typu K-15 jest stosowany do ręcznego włączania i automatycznego wyłączania oświetlenia na klatkach schodowych. Na wyjściu zespołu przekładniowego tego automatu, po zdjęciu ośmioramiennej gwiazdki i koła zębatego z bolcami, wmontowałem przekładnię P, składającą się z dwóch kół zębatych o tym samym module i stosunku średnic równym w przybliżeniu 10 : 1. Na większym z tych kół zamocowałem mimośrodowo wodzik, nadający ruch posuwisto-zwrotny suwakowi ściemniacza.
Ściemniacz stały typu RS-2 służy do płynnej regulacji ręcznej natężenia oświetlenia. Zakres mocy jego obciążenia wynosi od 75 W do 600 W. Proces ściemniania przebiega bez strat mocy i jest sterowany potencjometrem suwakowym.
Opisane człony urządzenia zostały połączone elektrycznie według schematu przedstawionego na rysunku 2. Urządzenie działa następująco: Za punkt wyjścia obieramy środkowe położenie suwaka ściemniacza. Układ znajduje się w ruchu i dąży do maksymalnego rozjaśnienia, czyli w akwarium nastaje dzień. Na rysunku 2 dźwignia D suwaka ściemniacza S porusza się w stronę punktu R (rano). Obwód prądu na żarówce jest zamknięty na drodze do punktu I na zegarze Z, przez kolejne punkty 1-9-10 obwodu. Przez punkty 1-4-7 prąd dopływa do silnika automatu schodowego A,powodując ruch suwaka. Prąd ma także możliwość dopływu drogą 1-4-11 do styku II zegara Z i tam następuje przerwa
Rys. 1. Układ blokowy urządzenia do automatycznego, płynnego ściemniania i rozjaśniania i rozjaśniania oświetlenia w akwarium: Z – zegar do dwutaryfowego licznika prądu; A – automat schodowy z dodatkową przekładnią P; S – suwakowy ściemniacz natynkowy; Ml M2 M3 – mikrowyłączniki; D – dźwignia suwaka; P – przekładnia zębata.
Rys. 2. Schemat połączeń elektrycznych urządzenia imitującego „świt” i „zmrok” w akwarium: IiII – położenia styku przełącznika fazy napięcia w zegarze Z; Z – żarówka; S – świetlówka; zapł. – zapłonnik; stat. – statecznik.
Gdy suwak m dojdzie do punktu R, dźwignia D przełacza mikrowyłącznikiM1i M3. Przewodzą one teraz stykami 2-3 i 12-13. Zostaje przerwany dopływ prądu do punktu 7 na automacie schodowym A. Silnik się zatrzymuje. Żarówka świeci pełną mocą, a przez styki 5-6 mikrowyłącznika M3 włacza się swietlówka. W akwarium trwa dzień.
Wieczorem o nastawionej dowolnie godzinie, zegar Z przełacza fazę napiecia w położenie II. Prąd zaczyna płynąć drogą 11-4-7 i włącza silnik automatu A. Suwak rusza z miejsca. Z chwilą gdy jego dźwignia zwolni mikrowyłącznik M1 zaczyna się ściemnianie. Równocześnie zostaje zwolniony mikrowyłącznik M3 i gaśnie świetlówka. Prąd do żarówki przepływa przez punkty 11-4-1-9-10. Dźwignia D suwaka przesuwa się w strone punktu N (noc. Gdy go osiagnie przełączy mikrowyłącznik M2, który przerwie dopływ prądu do całego urządzenia. Przez noc pod napięciem będą końcówki żarówki iświetlówki przełączone bezpośrednio do sieci oraz punkty 3,6 i 8 urządzenia.
Rano o nastawionej (dowolnie) godzinie na zegarze Z, styk przełącza się w położenie 1. Prąd zaczyna płynąć drogą 1-4-7 i włacza silnik automatu schodowego A. Jednocześnie przez punkty 1-9-10 zamyka obwód żarówki. Do punktu 11 na mikrowyłaczniku M2 dopłynie z chwilą gdy dźwignia suwaka zwolni ten mikrowyłącznik, ale dalej na tej drodze zostanie przerwany w punkcie 11 zegara Z. Zaczyna się rozjaśnianie.
W ten sposób cykl dobowy zamyka sie. Czas zmiany natężenia światła jest zależny od dodatkowej przekładni zębatej P, a ściślej odjej przełożenia. W moim urządzeniu czas ten wynosi 15 minut.