Rodzaj Vallisneria należy do rodziny Hydrocharitaceae (Żabiściekowate), w skład której wchodzą inne rośliny uprawiane w akwariach, a należące do rodz. Lagarosiphon, Blyxa, Ottelia, Egeria ze stref subtropikalnych i tropikalnej, oraz rośliny występujące także w strefie umiarkowanej z rodz. Stratiotes, Limnobium, Elodea, Hydrilla.
Rośliny z rodz. Vallisneria są najczęściej spotykanymi w naszych akwariach, tworząc niemal symbol tego hobby. W naturze występują one prawie we wszystkich strefach klimatycznych i wszystkich kontynentach (z wyjątkiem oczywiście Arktyki i Antarktydy). Ich skala ekologiczna jest rozległa. Rosną zarówno w wodach b, miękkich jak i w wodach b. twardych, ubogich i zasobnych w substancje pokarmowe, kwaśnych i zasadowych, mniej lub bardziej ciepłych, ale na ogół dobrze nasłonecznionych. Z reguły unikają wód zasobnych w związki żelaza. W płytkich wodach stojących (do 1,5 m) zarastają niekiedy całe zbiorniki.
Wszystkie gatunki tego rodzaju są rozdzielnopłciowe tzn. kwiaty żeńskie i męskie występują na różnych osobnikach. Kwiaty żeńskie rosną na długich, cienkich szypułkach, zazwyczaj spiralnie skręconych i przed zapyleniem pływają po powierzchni wody. Po zapyleniu są wciągane w toń wodną. Są one niepozorne, zielonkawe. Kwiaty męskie wyrastają na krótkich szypułkach w kątach liściowych. Pyłek jest zamknięty w koszyczkach, które gdy już dojrzeją – obumierają, uwalniając pyłek, bądź odrywają się od rośliny i wypływają na powierzchnię gdzie uwalniają zawarty w nich pyłek. Zapylenie przebiega przy pomocy wody (hydrochoria). Głównym sposobem rozmnażania się jest jednak rozmnażanie wegetatywne przy pomocy rozłogów. W dobrych warunkach niewielka ilość roślin w akwarium może w przeciągu roku zarosnąć je całkowicie.
Z tych tez powodów rośliny z rodź. Vallisneria są idealne do uprawy akwaryjnej. Większe rośliny polecane są szczególnie do akwariów większych z rybami z rodz. Cichlidae oraz do akwariów z obsadą roślinną z rodz. Cryptocoryne, ponieważ długie liście Vallisneria pływając tuż pod powierzchnią wody ocieniają dno, stwarzając tym samym dobre warunki dla wzrostu zwartek.
Systematyka tego rodzaju została opracowana przez szwajcarskiego badacza prof. Cooka w monografii poświęconej rodzinie Hydrocharitaceae. Niestety praca ta nie dotarła jeszcze do nas.
Dotychczas w warunkach naturalnych opisano następujące gatunki:
Vallisneria spiralis L. – gatunek kosmopolityczny, występujący także w Europie,
Vallisneria neotropicalis Marie-Victorin -r Floryda (USA) i Kuba,
Jednakże wyżej przedstawiona systematyka jest niepewna. Początkowo V. americana była traktowana jako V. spiralis, dopiero Marie-Victorin w roku 1943, na podstawie swych badań, udowodnił odrębność tego gatunku. Den Hertog natomiast twierdzi iż V. caulescens i V. gracilis są ekotypowymi formami V. gigantea. Na podstawie dalszych badań Den Hertog skłonny jest do zakwalifikowania tych dwóch gatunków oraz V. gigantea i V. asiatica jako formy V. natans. Ponadto sprawę komplikuje duża zmienność roślin, możliwości tworzenia krzyżówek pomiędzy poszczególnymi gatunkami, co zaobserwował Wendt na przykładzie V. gigantea i V. spiralis, oraz sztuczne wyselekcjonowanie wielu odmian (prawdopodobnie niektóre z nich można obecnie spotkać jako rośliny dziko rosnące).
W akwariach naszych dotychczas są uprawiane następujące gatunki:
1. VALLISNERIA AMERICANA Michx. (syn. V. spiralis f. tortifolia, nazwa nieprawidłowa V. torta Hort.) Posiada liście o długości 30-40 cm, bardzo rzadko pojedyncze liście osiągają długość do 1 m, szerokości 4-9 mm, wielokrotnie skręcane, koloru jasnozielonego, o 3 równoległych nerwach i gładkich krawędziach. Nie jest wymagająca w stosunku do warunków środowiska, ale źle rośnie w wodzie b. twardej w której sole wapnia mogą osadzać się na powierzchni liści, hamując procesy asymilacji. Wymaga wyższej temperatury jak V. spiralis (w granicach 22-25°C).
2. VALLISNERIA ASIATICA Miki Podobna do V. spiralis lecz liście są większe (dłuższe i bardziej szerokie), często intensywniej zielone, nieskręcone, (czasem przy końcu raz tylko skręcone i z prostokątnymi wytłoczeniami liści) oraz bardziej sztywne. Brzegi liści są delikatne, gęsto ząbkowane, szczególnie w partii szczytowej, oraz posiadają na ogół 5 równoległych nerwów. Warunki środowiska jak dla innych gatunków, lecz rozmnaża się znacznie wolniej. Temperatura optymalna wody od 22 do 24CC. Gatunek dobry do większości akwariów, ponieważ w akwariach większych (o głębokości ponad 60 cm) liście jej najczęściej dorastają tylko do powierzchni wody, natomiast w akwariach mniejszych tylko niewielkie szczytowe odcinki pływają pod powierzchnią wody, a z racji swej sztywności nie plączą się ze sobą.
3. VALLISNERIA GIGANTEA Graebner
Vallisneria gigante
Posiada silne rozłogi, mocne kłącza ze splątanymi, niezbyt długimi korzeniami. Z kłącza wyrasta 5-15 wstęgowatych liści o długości 0,9-2 m i szerokości 20-35 mm. Z tego względu polecana jest dla akwariów dużych. Liście na ogół są proste (b. rzadko trafia się 1-4 krotne skręcenie), na brzegach posiadają niewielkie zgrubienia, brzegi gładkie lub lekko ząbkowane w części szczytowej, posiadające 7 równoległych nerwów. Nie jest wymagająca w stosunku do warunków siedliska, lecz potrzebuje wyższej temperatury wody (w gra nicach 23-27°C). W akwariach najczęściej spotyka się osobniki żeńskie. Rozmnażać najlepiej jest poprzez podcinanie rozłogów z młodymi roślinami i przesadzanie. Po 3-4 tygodniach od momentu przesadzenia roślina zaczyna produkować nowe rozłogi z nowymi roślinami. Postępujemy z nimi analogicznie. Optymalny czas zabiegów: marzec-wrzesień. Jeżeli nie odcinamy rozłogów, rośliny na nich powstające nie wytwarzają nowych rozłogów, a roślina macierzysta po pewnym czasie ginie.
4. VALLISNERIA NEOTROPICALIS Marie-Victorin Kondycja, wielkość i wymagania siedliskowe jak V. gigantea. Liście w kolorze oliwkowo-zielonym do czerwo-no-brązowego w którym to kolorze prawie zawsze są nerwy. Brzegi liści bez zgrubień, lekko ząbkowane (mocniej na wierzchołku), ząbki większe jak u V. asiatica.
5. VALLISNERIA SPIRALIS Linne Gatunek najbardziej rozprzestrzeniony w środowisku naturalnym i najpopularniejszy w akwariach. Liście jasnozielone (czasem z czerwonym podbarwieniem) dorastające do 120 cm długości i 5-15 mm szerokości, o 3 lub 5 nerwach równoległych, na ogół proste, chociaż spotyka się (szczególnie u roślin młodych) 1-2 krotne skręcenie. Brzegi liści gładkie, niezgrubiałe. Nie jest wymagająca pod względem warunków uprawy. Rośnie nawet w najbardziej zimnych i zaniedbanych akwariach, wymaga jedynie (z racji szybkiego wzrostu i dużej asymilacji) dużej zawartości dwutlenku węgla w wodzie.
Wygląd szczytowych odcinków liści: a. Vallisneria gigantea Graebner, b. ” neotropicalis Marie-Victorin, c. ” asiafica Miki, d. ” spiralis L., e. ” americana Michx.
Oprócz wyżej wymienionych gatunków w europejskich akwariach oraz katalogach firm handlowych można spotkać różne odmiany tych gatunków będące wyselekcjonowanymi w sposób sztuczny lub o pochodzeniu niewiadomym. Do nich należą:
6. VALLISNERIA GIGANTEA f. RUBRA Hort. Dotychczas nie opisana ze stanowisk naturalnych, prawdopodobnie wyselekcjonowana z V. gigantea, o analogicznej morfologii (wyglądzie zewnętrznym) lecz z liśćmi w kolorze czerwono-brązowym z ciemniejszymi. nerwami.
7. VALLISNERIA PORTUGALENSIS Hort. Paffrath sądzi, iż jest to V. asiaiica var. bivaensis opisana przez Mikiego, nazywana często V. contortiomst Hort. Roślina o silnie skręconych liściach, długich jak V. ąmericana. Oryginalna roślina pochodząca ze stanowiska naturalnego nie jest znana.
8. VALLISNERIA TORTISSIMA Hort. Przez akwarystów określana mianem najpiękniejszej. Liście koloru zielonego, 40-50 cm długości i 5 mm szerokości są silnie skręcone 15-25 razy. Jest bardzo wytrzymała na zmiany warunków siedliskowych.
9. VALLISNERIA SPIRALIS L. cult. CONTORTIONIST Hort. Prawdopodobnie wyselekcjonowana w Anglii, być może jest to ta sama roślina, która znana jest pod nazwą V. contortionist Hort. Liście osiągają długość do 45 cm, szerokość 4-6 mm, są koloru jasnozielonego, półprzeźroczyste, wielokrotnie skręcone (niektórzy podają że są skręcone spiralnie?).
Prawdopodobnie trzy ostatnie formy są wyselekcjonowane z jednego gatunku jakim jest V. spiralis. Jak widzimy nie są spotykane w akwariach gatunki australijskie (chociaż jest wielce prawdopodobne że mogą one występować pod nazwami: V. gigantea lub V, natans) oraz gatunek afrykański.
LITERATURA:
Aston H.I., 1973. Aąuatic plants ot Australia. Melbern University Press (Wyd. także przez Angus and Robertson (U.K.) Ltd. London, USA, Canada)
Casper S.J., Krausch H.D., 1981. Pteridophyta und Anthophyta. [w:] Suswasserflora von Mitfe/europa pod red. H. Btl, J. Gerloff, H. Heynig, łom 23, 24, wydawnictwo VEB Gustav Fischer Verlag, Jena.
Cook C.D.K., 1974. Water planfs of the Worłd. Dr W. Junk b.v. publishers, Haque.
Hartog C. den., 1957b. Hydrocharitaceae. In Flora Małe siana, Ser. 1,5; 317-334.
Miihlberg 1981. Das Grosse Buch der Aquariumpflanzen. VEB Jena.
Muenscher W.C, 1964. Aquafk planfs of the United Siałeś. Comstock Publishing Associates, A division of Cornell University Press. Ithaca, New York.Second prir.ł.
Paffrath K., 1982. Die Pffanzen. [w:] Aquarium atlas, wyd. przez Mergus-Verlag, W. Germany pod red. Riehl R., Saensch H.A.