W czasopiśmie „Aąuarien-Terrarien” w wydaniu specjalnym poświęconym VI zjazdowi Akwarystów i Terrarystów w Erfurcie, w rozdziale nowości pan dr H. J. Franke przedstawił Hemigrammus marginatus. Gatunek ten pod nazwą Hyphessobrycon rhodostomus podarowali akwaryści z Czechosłowacji dr Frankowi podczas jego pobytu w Pradze. Już wówczas nazwa Hyphessobrycon rhodostomus budziła u panów dr St. Franka (Praga) i dr H. J. Franke (Gera) wątpliwości. Dwa lata później, w roku 1965 Kolega K. Richter z Lipska w AT, zeszyt 4, przedstawia również Hemigrammus marginatus. W swoim artykule zwraca on uwagę na podobieństwo do Hyphessobrycon rhodostomus, a przedstawione zdjęcie – autorstwa dr Frankę – pochodzi z 1963 roku. Pomylenie Hemigrammus marginatus z Hyphessobrycon rhodostomus nie powinno – moim zdaniem – w ogóle mieć miejsca, ponieważ rysunek na płetwie ogonowej u Hyphessobycon rhodostomus charakteryzuje się trzema czarnymi poziomo biegnącymi pasami, przyczym środkowy pas (u samca) rozpoczyna się tuż za partią brzuszną, a więc obejmuje całą nasadę płetwy ogonowej. Kolega Richter wspomina również, że wymienione ryby były w Czechosłowacji przetrzymywane w nie najlepszych warunkach (twardość ogólna wody 20°n. temp. 19°C) i z tego powodu nie miały dobrej kondycji. Rozmnożenie uważa za trudne. Dopiero dodanie do wody jodku sodu spowodowało wytarcie się ryb i uzyskanie potomstwa. Od roku 1965 nie opublikowano nic w literaturze o Hemigrammus marginatus co świadczyć może o zniknięciu tego gatunku z naszych akwariów względnie o tym, że gatunek ten jako „barwny szlagier” się nie przyjął. W roku 1972 firma Hartelin z Drezna oferuje z importu gatunek pod nazwą Hemigrammus, którego rozmnaża kol. Oskar Zigler (Ruppersdorf). Z jego też hodowli otrzymuję te ryby celem rozpowszechnienia ich w ZAG (Centralna Grupa Ryb Kąsaczowatych). Zainteresowanie moje tym gatunkiem pobudza dodatkowo chęć ustalenia jego nazwy gatunkowej. Na podstawie dobrego przeźrocza i jego powiększenia usiłuję przeprowadzić oznaczenie. Oznaczenia dokonałem oczywiście tylko w oparciu o zewnętrzny wygląd i cechy naskórka. Po uzyskaniu potomstwa przekazałem do dokładnego oznaczenia jedną parę hodowlaną kol. Zarske’mu, który współpracuje z sekcją oznaczania ryb, z prośbą o dokładne oznaczenie tego gatunku. Wynik oznaczenia brzmiał: Hemigrammus marginatus odmiana barwna lub forma lokalna. Ponieważ terenem występowania gatunku Hemigrammus marginatus, jak podaje literatura, jest obszar od Wenezueli po Argentynę stwierdzenie w oznaczeniu „forma lokalna” wydaje się być prawdopodobne. Kol. Maulhardt, Kierownik Akwarium w Erfurcie, stwierdził, że obecne ryby w porównaniu do ryb z 1963 roku pielęgnowane przez niego dłuższy okres czasu wykazują intensywniejsze ubarwienie.
Hemigrammus marginatus, samiec
Poniżej przedstawiam w formie tabelki wyniki oznaczeń gatunku Heraigrammus marginatus wykonane przez trzy osoby w różnym czasie.
Sterba
Zarske
Müller
Płetwa grzbietowa (D)
11
–
10
Płetwa odbytowa (A)
20-25
21
22
Liczba łusek (dziurkowane w linii bocznej) w najwyższym miejscu poprzecz.
5-14/29-34/5 3/4/
3/18/12/31/ /
/ /34-35/4/5/
Płetwa ogonowa
–
–
wcięta
Płetwa tłuszczowa
obecna
obecna
obecna
Wielkość
8 cm
4-5 cm
4-5 cm
Nie od rzeczy będzie również opisowe przedstawienie ich zewnętrznego wyglądu celem podkreślenia różnic w stosunku do ryb z roku 1963. Obecne ryby kształtem przypominają Hemigrammus hyanuary, są barwy delikatnej zieleni turkusowej. Od pokrywy skrzelowej do nasady ogona widoczny jest złoto-zielony pas (wchodzi w nasadę) zakończony czarną plamą w miejscu nasady płetwy ogonowej. Powyżej i poniżej czarnej plamy rozciąga się jasnożółta strefa (na obu płatach płetwy ogonowej), w której zależnie od nastroju ryby widoczne są małe, nieregularne czerwone plamki. Podczas zalotów samca cała strefa jasnożółta pokryta jest czerwonymi plamkami. Rysunek jasnożółty staje się wtedy czerwony. Pozostałe miejsca na płatach płetwy ogonowej są barwy dymnej do głębokiej czerni. Zaostrzone końce, obrzeża biały pasek. Trzy pierwsze promienie płetwy grzbietowej ubarwione są delikatną czerwienią, a ich końce są białe. Tak samo ubarwiona jest płetwa odbytowa. Źrenica czarna, tęczówka barwy złocistej. Na pokrywach skrzelowych występuje niębiesko-zielona błyszcząca plama. Samiec jest smuklejszy od samicy i intensywniej ubarwiony; zmiana ubarwienia płetwy ogonowej z żółtej w czerwoną. Samica ma linię boczną załamaną. Obserwacje i próby rozmnożenia tego gatunku potwierdzają również różnice w stosunku do ryb z 1963 roku. Kol. Hichter uzyskał potomstwo dopiero po dodaniu do wody jodu. Obecnie ryby składają chętnie i bez pomocy innych środków ikrę w wodzie o twardości ogólnej od 2-8°n i wartości pH 6-7, na ogół po pierwszym dniu przebywania w akwarium tarliskowym. Wodę należy uprzednio przepuścić przez torfowy filtr. Liczba składanej ikry waha się w granicach od 100-250 sztuk; nie rozwijającej się ikry ze względu na powstający grzyb jest niewiele. Składanie ikry odbywa się w akwarium tarliskowym zarówno na roślinach jak i w wodzie pozbawionej roślin. Po krótko trwającej fazie wstępnej, polegającej na popędzaniu i poszturchiwaniu przez, samca samicy, obydwaj partnerzy po obwodzie kół podpływają jeden do drugiego stykając się na moment bokami ciała. Po chwili następuje rozłączanie się partnerów i równoczesne wydzielenie spermy i ikry. Zamglona żółtej barwy ikra stwarza wrażenie niezapłodnionej. W miarę jednak rozwoju procesu embrionalnego ikra brązowieje. Wylęg następuje po 24 godzinach, a po dalszych czterech dniach narybek swobodnie pływa. Ze względu na brązowe ubarwienie jest on łatwy do rozpoznania. Na krótko przed swobodnym pływaniem narybek przebywa tuż pod powierzchnią wody.
Hemigrammus marginatus, samica
Karmienie rozpoczynać należy wrotkami i larwami oczlików. Ze względu na szybkie i czułe reagowanie narybku na pogarszające się warunki w wodzie wywołane podawaniem pokarmu, należy go dozować w sposób umiarkowany. Zbyt szybka wymiana wody może również odbić się niekorzystnie. Dobre wyniki uzuskuje się stosując filtr gąbkowy. Obniżenie się stężenia zawartości tlenu w wodzie spowodować może uszkodzenie skrzeli lub utratę barw. Narybek wykazuje wówczas barwę żółtej gliny, powiększoną źrenicę i brak złotego pierścienia tęczówki. Taki wygląd ryb nie przysparza im popularności i dlatego winny być one natychmiast zniszczone. Jak więc widać, trudności w hodowli Hemigrammus marginatus polegają na kłopotach w samym wychowaniu wylęgniętego narybku. Ustrzeżenie się od popełnienia podobnych błędów wymaga trochę zręczności i skrupulatności. Gatunek ten wart jest tych zabiegów chociażby z tego powodu, by w przyszłości częściej znajdował miejsce w naszych akwariach. Po napisaniu niniejszego artykułu otrzymałem od kol. Zarske’go wiadomość o przejrzeniu przez niego książki „The American Characidae” Eigenmanna oraz o znaczeniu porównawczym dotyczącym uzębienia, które jednoznacznie wykazało, że obecnie rozmnażane przez nas ryby to Hemigrammus marginatus Ellis, 1911, a intensywność ubarwienia oraz różnice w wielkości wskazują na formę lokalną. Kol. Zarske’mu pragnę w tym miejscu za te informacjo serdecznie podziękować. Poniżej przedstawiam zestawienie wyników oznaczeń w celu łatwiejszego ich przeglądu. Dane o uzębieniu pokrywają się całkowicie z wynikami oznaczeń wykonanych przez Eigenmanna. Płetwa grzbietowa (D) – 11 Płetwa odbytowa (A) – 21 /3/18/ Liczba łusek – /12/31/5/3/4/ Płetwa ogonowa – wcięta Płetwa tłuszczowa – obecna Wielkość – 4-5 cm
Uzębienie Praemaxillare – kość międzyszczękowa szczęki górnej szereg zewnętrzny: trzy potrójne ostre zęby, szereg wewnętrzny: sześć zębów mających 3-5 ostrych wyrostków. Maxillare – szczęka górna: dwa zęby mające 3-5 ostrych wyrostków. Dentale – szczęka dolna: cztery duże zęby mające 4 ostre wyrostki połączono z lewej i prawej strony pięcioma małymi stożkowymi zębami.